Το δικαίωμα στο παραλήρημα

Η νέα χιλιετία ήρθε. Δε χρειάζεται να το παίρνουμε και πολύ στα σοβαρά: στο τέλος τέλος το 2001 των Χριστιανών θα αντιστοιχεί στο 1379 των Μουσουλμάνων, στο 5114 των Μάγια και στο 5762 των Εβραίων. Η νέα χιλιετία θα γεννηθεί την πρώτη Ιανουαρίου εξαιτίας ενός καπρίτσιου των συγκλητικών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που αποφάσισαν μια ωραία ημέρα να σπάσουν την παράδοση σύμφωνα με την οποία η έλευση του νέου χρόνου γιορταζόταν στην αρχή της άνοιξης. Αλλά και η μέτρηση των χριστιανικών χρόνων είναι αποτέλεσμα ενός άλλου καπρίτσιου: μια ωραία ημέρα ο πάπας της Ρώμης αποφάσισε να δώσει μια ημερομηνία γέννησης στο Χριστό, παρότι κανείς δεν ξέρει πότε γεννήθηκε ο Χριστός.
Ο χρόνος χλευάζει τα όρια που του βάζουμε, επειδή θέλουμε να πιστεύουμε ότι τάχα εμείς τον ορίζουμε· όλοι οι άνθρωποι όμως γιορτάζουν και φοβούνται αυτά τα σύνορα του χρόνου.

Πρόσκληση για να πετάξουμε μαζί

Μια χιλιετία φεύγει, μια χιλιετία έρχεται. Η πιο κατάλληλη ευκαιρία για τις Κασσάνδρες να βγάλουν πύρινους λόγους περί της τύχης της ανθρωπότητας και για τους εκπροσώπους της οργής του Θεού να προαναγγείλουν το τέλος του κόσμου και το γενικό αφανισμό. Πάντως ο χρόνος συνεχίζει σιωπηλά το μεγάλο του περίπατο στην αιωνιότητα και στο μυστήριο.
Η αλήθεια να λέγεται: μια τέτοια μέρα, όσο αυθαίρετη κι αν είναι, ο καθένας μπαίνει στον πειρασμό να αναρωτηθεί τι θα φέρει η νέα χιλιετία. Και τι να πρωτοσκεφτείς. Ένα μόνο είναι βέβαιο: τον εικοστό πρώτο αιώνα, αν ακόμα ζούμε όλοι εμείς θα είμαστε άνθρωποι του περασμένου αιώνα, και όχι μόνο, θα είμαστε άνθρωποι της περασμένης χιλιετίας.
Παρότι δεν μπορούμε να μαντέψουμε πώς θα είναι τα επόμενα χρόνια, έχουμε τουλάχιστον το δικαίωμα να ονειρευτούμε πώς θα θέλαμε να είναι. Το 1948 και το 1976 ο Οργανισμος Ηνωμένων Εθνών διατύπωσε οικουμενικές διακηρύξεις με εκτενείς καταλόγους ανθρώπινων δικαιωμάτων· αλλά η μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας δεν έχει κανένα άλλο δικαιώμα εκτός από το δικαίωμα να βλέπει, να ακούει και να σιωπά. Τι θα γίνει αν αρχίσουμε να ασκούμε το δικαίωμα στο όνειρο, που δε διακηρύχτηκε ποτέ; Τι θα γίνει αν για μια στιγμούλα αφεθούμε στο παραλήρημα; Ας διαπεράσει το βλέμμα μας το όνειδος και ας ονειρευτούμε έναν άλλο κόσμο όπου:
  ο αέρας θα είναι καθαρός, απαλλαγμένος από το μικρόβιο του ανθρώπινου φόβου και από τα ανθρώπινα πάθη·
  στους δρόμους τα σκυλιά θα συνθλίβουν τα αυτοκίνητα·
  τους ανθρώπους δε θα τους ελέγχει το αυτοκίνητο, δε θα τους προγραμματίζει ο υπολογιστής, δε θα τους εξαγοράζει το σούπερ μάρκετ, δε θα τους παρακολουθεί η τηλεόραση·
  η τηλεόραση θα πάψει να είναι το πιο σημαντικό μέλος της οικογένειας και θα της συμπεριφερόμαστε όπως στο σίδερο ή το πλυντήριο ρούχων·
  οι άνθρωποι θα δουλεύουν για να ζήσουν, αντί να ζουν για να δουλεύουν·
  στους ποινικούς κώδικες θα ενταχθεί και το αδίκημα της βλακείας, το αδίκημα που διαπράττουν όσοι ζουν για να έχουν ή για να κερδίζουν, αντί να ζουν απλώς και μόνο για να ζουν, σαν τα πουλιά που κελαηδούν χωρίς να ξέρουν ότι κελαηδούν και σαν τα παιδιά που παίζουν χωρίς να ξέρουν ότι παίζουν·
  σε καμιά χώρα δε θα φυλακίζονται οι νέοι που αρνούνται να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία, αλλά εκείνοι που θα θέλουν να την υπηρετήσουν·
  οι οικονομολόγοι δε θα ονομάζουν επίπεδο ζωής το επίπεδο της κατανάλωσης, ούτε ποιότητα ζωής την ποσότητα των υλικών αγαθών·
  οι μάγειροι δε θα πιστεύουν ότι είναι ευχάριστο για τους αστακούς να τους βράζουν ζωντανούς·
  οι ιστορικοί δε θα πιστεύουν ότι η εισβολή σε μια χώρα είναι κάτι που την ευχαριστεί·
  οι πολιτικοί δε θα πιστεύουν ότι είναι ευχάριστο για τους φτωχούς να τρώνε υποσχέσεις·
  η σοβαρότητα θα πάψει να θεωρείται αρετή και κανείς δε θα παίρνει στα σοβαρά έναν άνθρωπο που δε θα είναι ικανός να γελάει με τον εαυτό του·
  ο θάνατος και το χρήμα θα χάσουν τις μαγικές τους δυνάμεις και ούτε ο θάνατος ούτε η περιουσία θα μπορούν να μετατρέπουν έναν παλιάνθρωπο σε ευυπόληπτο πολίτη·
  κανείς δε θα θεωρείται ήρωας ή χαζός επειδή κάνει αυτό που πιστεύει ότι είναι σωστό αντί να κάνει αυτό που τον συμφέρει περισσότερο·
  ο κόσμος δε θα πολεμάει πια τους φτωχούς αλλά τη φτώχεια και η στρατιωτική βιομηχανία δε θα έχει άλλη λύση παρά να κλείσει·
  το φαγητό δε θα είναι εμπόρευμα ούτε η επικοινωνία εμπόριο, επειδή το φαγητό και η επικοινωνία είναι δικαιώματα του ανθρώπου·
  κανείς δε θα πεθαίνει από πείνα επειδή κανείς δε θα πεθαίνει από το πολύ φαΐ·
  κανείς δε θα φέρεται στα παιδιά του δρόμου σα να είναι σκουπίδια, επειδή δε θα υπάρχουν παιδιά του δρόμου·
  κανείς δε θα φέρεται στα πλούσια παιδιά σα να είναι λεφτά, επειδή δε θα υπάρχουν πλούσια παιδιά·
  η εκπαίδευση δε θα είναι προνόμιο μόνο όσων μπορούν να την πληρώσουν·
  η αστυνομία δε θα είναι εφιάλτης για όσους δεν μπορούν να την εξαγοράσουν·
  η δικαιοσύνη και η ελευθερία, αδέλφια σιαμαία που καταδικάστηκαν να ζουν χωριστά, θα ενωθούν και πάλι, πλάτη με πλάτη·
  μια μαύρη γυναίκα θα είναι πρόεδρος της Βραζιλίας και μια άλλη γυναίκα, επίσης μαύρη, θα είναι πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής· μια Ινδιάνα γυναίκα θα κυβερνάει τη Γουατεμάλα και μια άλλη το Περού·
  στην Αργεντινή οι τρελές της Πλάζα ντε Μάγιο θα είναι παράδειγμα πνευματικής υγείας, επειδή εκείνες αρνήθηκαν να ξεχάσουν στα χρόνια της υποχρεωτικής λήθης·
  η Αγία Μητέρα Εκκλησία θα διορθώσει τα τυπογραφικά λάθη στους πίνακες του Μωϋσή και η έκτη εντολή θα προστάζει να τιμάμε το σώμα·
  η Εκκλησία επίσης θα υπαγορεύσει μια ακόμη εντολή, που την ξέχασε ο Θεός: «Αγάπα τη φύση, μέρος της οποίας είσαι κι εσύ» ·
  θα ξαναβλαστήσουν τα δάση στον ερημωμένο κόσμο μας και στις ερημωμένες ψυχές·
  οι απελπισμένοι θα ξαναβρούν την ελπίδα τους και οι χαμένοι τη ζωή τους, αφού απελπίστηκαν επειδή ήλπισαν πολύ και χάθηκαν επειδή έψαξαν πολύ·
  όσοι έχουμε θέληση για δικαιοσύνη και ομορφιά θα είμαστε όλοι αδέλφια, όποτε κι αν έχουμε γεννηθεί, όπου κι αν έχουμε ζήσει, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε καθόλου τα σύνορα του κόσμου και του χρόνου·
  η τελειότητα θα εξακολουθήσει να είναι το βαρετό προνόμιο των θεών· όμως, σ'αυτό τον όμορφο αλλά και γαμημένο κόσμο, θα ζούμε την κάθε νύχτα σαν να'ναι η τελευταία και την κάθε μέρα σαν να'ναι η πρώτη μας.

Μια ερώτηση

Το δωδέκατο αιώνα ο Αλ-Ιντρίσι, επίσημος γεωγράφος του βασιλείου της Σικελίας, σχεδίασε έναν παγκόσμιο χάρτη του κόσμου που ήταν γνωστός μέχρι τότε στην Ευρώπη, και έβαλε το νότο επάνω και το βορρά κάτω. Αυτό ήταν κάτι συνηθισμένο στη χαρτογραφία εκείνης της εποχής. Έτσι, με το νότο επάνω, ζωγράφισε το χάρτη της Νοτίου Αμερικής, οκτώ αιώνες αργότερα, ο Ουρουγουανός ζωγράφος Χοακίν Τόρες-Γκαρσία. «Ο βορράς μας είναι ο νότος», είπε. «Για να πάνε τα καράβια μας στο βορρά κατεβαίνουν, δεν ανεβαίνουν.» 

Αν ο κόσμος είναι έτσι όπως είναι σήμερα, τα πάνω κάτω, μήπως θα έπρεπε να τον γυρίσουμε ανάποδα ώστε να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του; 

Εντουάρντο Γκαλεάνο, από το Ένας κόσμος ανάποδα, μετάφραση Γεωργία Ζακοπούλου

Ο συγγραφέας σταμάτησε το γράψιμο αυτού του βιβλίου τον Αύγουστο του 1998. Αν θέλετε να μάθετε τη συνέχεια να ακούτε, να βλέπετε και να διαβάζετε καθημερινά τις ειδήσεις.

The cure for sorrow

From the moment
it first laid eyes
on you,
this blessing loved you.

This blessing
knew you
from the start.

It cannot explain how

.
It just knows
that the first time
it sat down beside you,
it entered into a conversation
that had already been going on
forever.

Believe this conversation
has not stopped.

Believe this love
still lives—
the love that crossed
an impossible distance
to reach you,
to find you,
to take your face
into its hands
and bless you.

Believe this
does not end—
that the gesture,
once enacted,
endures.

Believe this love
goes on—
that it still
takes your face
into its hands,
that it presses
its forehead to yours
as it speaks to you
in undying words,
that it has never ceased
to gather your heart
into its heart.

Believe this blessing
abides.
Believe it goes with you
always.
Believe it knows you
still.

Jan Richardson

source: MysticMamma

Μνήμη

..Μας έχουν συνηθίσει να υποτιμάμε τη ζωή και μας απαγορεύουν να θυμόμαστε. Κατά κανόνα τα μέσα επικοινωνίας και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δε συνεισφέρουν στην ενσωμάτωση της μνήμης στην πραγματικότητα, αντιθέτως μάλιστα. Κάθε γεγονός διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα, διαχωρίζεται από το παρελθόν του και από το παρελθόν των άλλων. Ο πολιτισμός της κατανάλωσης, πολιτισμός του κατακερματισμού, μας εκπαιδεύει με τέτοιο τρόπο ώστε να πιστεύουμε ότι τα πράγματα συμβαίνουν έτσι από μόνα τους. Ανίκανο να αναγνωρίσει τις ρίζες του, το παρόν προβάλλει στο μέλλον τη δική του επανάληψη. Το αύριο είναι το άλλο όνομα του σήμερα. Η άνιση οργάνωση του κόσμου, που εξευτελίζει την ανθρώπινη μοίρα, ανήκει στην αιώνια τάξη και η αδικία είναι ένα πεπρωμένο που είμαστε υποχρεωμένοι ή να το δεχτούμε ή να το δεχτούμε.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Ή μήπως επαναλαμβάνεται μόνο για κείνους που από τύψεις είναι ανίκανοι να την ακούσουν; Δεν υπάρχει ιστορία βουβή. Η ανθρώπινη ιστορία, όσο και να την τσουρουφλίσουν, όσο και να τη φθείρουν, όσα ψέματα και να πουν, αρνείται να κλείσει το στόμα της. Ο χρόνος που πέρασε εξακολουθεί να υπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση, ζωντανός μέσα στον παρόντα χρόνο, ακόμα κι αν το παρόν δεν το θέλει ή δεν το γνωρίζει. Το δικαίωμα στη μνήμη δεν αναφέρεται ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ, σήμερα όμως πρέπει περισσότερο απο ποτέ να το διεκδικήσουμε και να το εξασκήσουμε: όχι για να επαναληφθεί, όχι για να γίνουμε τα ζωντανά φερέφωνα των νεκρών αλλά για να αποκτήσουμε την ικανότητα να μιλάμε με φωνές που να μην είναι καταδικασμένες να αντηχούν αενάως τη βλακεία και την κακομοιριά. Όταν η μνήμη είναι στ' αλήθεια ζωντανή δεν κάθεται να ρεμβάζει την ιστορία αλλά μας καλεί να γράψουμε ιστορία. Περισσότερο από τα μουσεία, όπου η κακομοίρα πλήττει, η μνήμη βρίσκεται στον αέρα που αναπνέουμε, και δια μέσου του αέρα μας εμπνέει.

Να λησμονήσουμε τη λήθη: ο δον Ραμόν Γκόμεζ ντε λα Σέρνα διηγόταν κάποτε μια ιστορία για κάποιον που είχε τόσο κακή μνήμη ώστε μια μέρα λησμόνησε ότι είχε κακή μνήμη και τα θυμήθηκε όλα. Να ανακαλούμε στη μνήμη μας το παρελθόν, για να λυτρωθούμε από τις κατάρες του: όχι για να δέσουμε τα πόδια του παρόντος, αλλά για να του δώσουμε τη δυνατότητα να προχωρά άνετα, χωρίς παγίδες. Μέχρι πριν από μερικούς αιώνες οι Λατινοαμερικανοί, αντί για το ρήμα despertar (ξυπνώ) χρησιμοποιούσαν το ρήμα recordar (θυμάμαι). Η ίδια λέξη, με ακριβώς την ίδια έννοια, χρησιμοποιείται ακόμα στις μέρες μας σε ορισμένες επαρχίες της Λατινική Αμερικής. Η μνήμη, όταν είναι σε εγρήγορση, είναι κάτι το αντιφατικό, όπως εμείς. Ποτέ δεν ησυχάζει και, όπως εμείς, αλλάζει. Δε γεννήθηκε για να γίνει τροχοπέδη. Μάλλον έχει μια κλίση προς το να γίνει καταπέλτης. Θέλει να είναι λιμάνι αναχώρησης όχι λιμάνι άφιξης. Η μνήμη δεν αρνείται τη νοσταλγία, αλλά προτιμάει την ελπίδα, τον κίνδυνο της ελπίδας και την αψηφισιά της. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η Μνημοσύνη ήταν αδελφή του Χρόνου και του Ωκεανού, και δεν έκαναν λάθος.

Η ατιμωρησία είναι παιδί της κακής μνήμης. Αυτό το γνωρίζουν καλά όλες οι στρατιωτικές δικτατορίες που βασάνισαν τα μέρη μας. Στη Λατινική Αμερική έχουν καεί βουνά από ντοκουμέντα και ολόκληρες οροσειρές από βιβλία: βιβλία που είχαν κάνει το σφάλμα να περιγράφουν την απαγορευμένη πραγματικότητα και βιβλία που απλώς είχαν κάνει το σφάλμα να είναι βιβλία. Στρατιωτικοί, πρόεδροι, μοναχοί: υπάρχει μια μακρά ιστορία από πυρκαγιές, που αρχίζει το 1562 στο Μανί του Γιουκατάν όταν ο μοναχός Ντιέγο ντε Λάντα πέταξε στις φλόγες τα βιβλία των Μάγιας θέλοντας να κάψει τη μνήμη των ιθαγενών. Αν θέλουμε να αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές ακόμα διάσημες πυρές αρκεί να θυμηθούμε ότι το 1870, όταν οι στρατοί της Αργεντινής, της Βραζιλίας και της Ουρουγουάης ισοπέδωσαν την Παραγουάη, έκαναν στάχτη τα ιστορικά αρχεία των ηττημένων. Είκοσι χρόνια αργότερα η κυβέρνηση της Βραζιλίας έκαψε όλα τα χαρτιά που αποδείκνυαν τους τρεισήμισι αιώνες της μαύρης σκλαβιάς. Το 1983 οι στρατιωτικοί πέταξαν στη φωτιά τα ντοκουμέντα του βρώμικου πολέμου εναντίον των συμπατριωτών τους, και το 1995 οι στρατιωτικοί της Γουατεμάλας έκαναν το ίδιο.

Εντουάρντο Γκαλεάνο, Ένας κόσμος ανάποδα

Υστερόγραφο

Τότε, σκέφτηκε να την πει καλοκαίρι.
Γιατί τα καλοκαίρια ανατέλλουν χαρούμενα
κι είναι έμπιστα και δροσερά.

Σε λογαριάζουν δικό τους
και βγάζουν το καπέλο τους
μόλις σε ιδούν.

Εγώ, δεν έχω καπέλο,
έχω όμως μια μικρή πέτρα
στο δάχτυλό μου
που με συγκινεί,
όπως ένα φωτισμένο παράθυρο.

Άκουσε,
αγαπώ τα πράσινα δέντρα
αγαπώ τα νερά σου
αγαπώ την ψυχή σου.
Γι΄αυτό βγαίνω τη νύχτα
να σε συναντήσω.
Κουβαλώ τα χαρακτηριστικά σου
παντού.
Οι άνθρωποι πρέπει να σε καταλαβαίνουν
όταν σηκώνουν το βλέμμα τους
και σ’ ανασαίνουν βαθειά.

Αλλιώς,
είναι πράγματα περιττά
οι ποιήσεις
και τα αισθήματα.


Γιώργος Στογιαννίδης

Έξι χρόνια

για την Nancy

Mια φίλη μας αποκάλεσε παντρεμένο από χρόνια ζευγάρι.
Εγώ τινάχτηκα, εσένα δεν σε νοιάζει.
Στο δρόμο για το σπίτι ρωτάς γιατί ταράχτηκα;
είμαστε κάτι σαν αυτό που είπε, λες εσύ
εγώ λέω όχι.
Δεν είμαστε παντρεμένες
κανείς δεν έχει ευλογήσει αυτή την ένωση,
κανείς δεν μας έδωσε κουζινικά,
μόνες μας αγοράσαμε το μπλέντερ μας
χτίσαμε την κοινή μας ζωή στα μεσοδιαστήματα των νόμων.
Έξι χρόνια ότι μας τράβηξε κοντά,
ένας χαρτογράφος,
μια μαγνητική δύναμη,
τα κορμιά μας,
οι κουβέντες μας,
ο άνεμος,
μια πείνα.
Ακροάτριες μαζί μιλήσαμε.
Ήθελα την σχοινοτενή σου ενέργεια
αποφασιστικότητα
ειλικρίνεια
το παρελθόν σου ως αθλήτριας,
ήθελες την κουλτουριάρικη ευγενική μου ζέση.
Φυσικά και ήταν καταδικασμένο.
Φανέρωσες το θυμό μου,
αντιστάθηκα στον έλεγχό σου.
Η ενέργεια σου με εξάντλησε
τα χέρια μου παραείναι ζεστά για σένα
κέρδισες το βάρος που έχασα.
Η ευγένεια μου είναι ανέντιμη
η τιμιότητα σου αμίλητη.
Μισείς τα διαβάσματα μου,
μισώ την μοτοσυκλέτα σου.
Και όμως κάτι έχει αλλάξει
εσύ έχεις γίνει πιο επιεικής εγώ πιο αποφασιστική.
Τα φέρνουμε βόλτα εύκολα στο σπίτι μας με τους κώδικες η μια της άλλης.
Δεν υπάρχει τίποτα που δεν μπορούμε να πούμε μαζί.
Στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια μας το ξέρουμε το τοπίο
δεν έχουμε επιλογή προορισμού μόνο η διαδρομή είναι ένας γρίφος
ένας καινούριος χάρτης της ίδιας περιοχής.


Αlice Bloch, 1978

Απομαγνητοφώνηση της απαγγελίας της Αθηνάς Αθανασίου από την εκδήλωση ''Η αγάπη δημιουργεί οικογένειες''

Ορυχείο

Σου γράψω γεμάτη τρόμο μέσα από μιά στοά
                                                         νυχτερινή
φωτισμένη από μιαν ελάχιστη λάμπα σα δαχτυλίθρα
ένα βαγόνι περνάει από πάνω μου προσεχτικά
ψάχνει τις αποστάσεις του μη με χτυπήσει
εγώ πάλι άλλοτε κάνω πως κοιμάμαι άλλοτε
πως μαντάρω ένα ζευγάρι κάλτσες παλιές
γιατί έχουν όλα γύρω μου παράξενα παλιώσει

Στο σπίτι
χτες
καθώς άνοιξα τη ντουλάπα έσβησε γίνηκε
σκόνη μ' όλα τα ρούχα της μαζί
τα πιάτα σπάζουν μόλις κανείς τ' αγγίξει
φοβάμαι κι έχω κρύψει τα πηρούνια και τα
                                                      μαχαίρια

τα μαλλιά μου έχουν γίνει κάτι σα στουπί
το στόμα μου άσπρισε και με πονάει
τα χέρια μου είναι πέτρινα
τα πόδια μου είναι ξύλινα
με τριγυρίζουν κλαίγοντας τρία μικρά παιδιά
δεν ξέρω πώς γίνηκε και με φωνάζουν μάνα

Θέλησα να σου γράψω για τις παλιές μας τις χαρές
όμως έχω ξεχάσει να γράφω για πράγματα
                                                              χαρούμενα

Να με θυμάσαι


Μίλτος Σαχτούρης

Αντίτιμο

Μόνο το φίδι ξέρει τι θα πει

ν'αλλάζεις το πετσί σου,

γι'αυτό του περισσεύει το φαρμάκι.

Μιχάλης Γκανάς

Η ανάπτυξη της προσωπικότητας, Καρλ Γιουνγκ

Λαός και δουλοπάροικος και κατακτητής
Αυτοί συμφωνούν σε κάθε αιώνα:
Οι γιοί της γης βρίσκουν μεγαλύτερη χαρά
στην προσωπικότητα και μόνο.

Συχνά αναφέρονται, σε λίγο ελεύθερη απόδοση, οι τελευταίοι δύο στίχοι του Γκαίτε:

Η μεγαλύτερη ευτυχία των παιδιών της γης
είναι η προσωπικότητα και μόνο.

Αυτό σημαίνει ότι ο ύστατος σκοπός του κάθε ανθρώπου και η πιο ισχυρή του επιθυμία είναι να αναπτύει, στην πληρότητά της, την ανθρώπινη ύπαρξη που λέγεται προσωπικότητα. «Η εκπαίδευση για την απόκτηση προσωπικότητας» έχει γίνει ένα παιδαγωγικό ιδεώδες που στρέφει τα νώτα του στο τυποποιημένο, συλλογικό και φυσιολογικό ανθρώπινο ον. Έτσι αναγνωρίζει σωστά το ιστορικό γεγονός ότι οι μεγαλύτερες λυτρωτικές πράξεις της παγκόσμιας ιστορίας προήλθαν από ιθύνουσες προσωπικότητες και ποτέ από την αδρανή μάζα που πάντα παίζει δευτερέυοντα ρόλο και χρειάζεται το δημαγωγό για να κινηθεί. Ο παιάνας του ιταλικού έθνους απευθύνεται στην προσωπικότητα του Ντούτσε και τα μοιρολόγια άλλων εθνών θρηνούν την απουσία μεγάλων ηγετών.

Ο πόθος για προσωπικότητα έχει γίνει πραγματικό πρόβλημα που απασχολεί πολλές διάνοιες σήμερα ενώ, παλιότερα, ένας μοναχά είχε προβλέψει αυτό το πρόβλημα -ο Φρειδερίκος Σίλλερ- και τα γράμματα του για την αισθητική εκπαίδευση έμειναν κοιμισμένα, σαν μια Μαγεμένη Βασιλοπούλα της φιλολογίας, εδώ και έναν αιώνα.

Μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους δεν έδωσε σημασία στον Φρειδερίκο Σίλλερ σαν εκπαιδευτή. Αντίθετα, η furor teutonicus έπεσε με τα μουτρα στην παιδαγωγική -στην εκπαίδευση των παιδιών- άσκησε την παιδική ψυχολογία, έβγαλε στο προσκήνιο τα παιδικά στοιχεία του ενήλικου και, γενικά, τόνισε τόσο πολύ την παιδική ηλικία σαν αποφασιστικό παράγοντα της ζωής και της μοίρας, ώστε σε σύγκριση, να επισκιαστούν ολοκληρωτικά το δημιουργικό νόημα και η δυνατότητα της μεταγενέστερης ενήλικης ύπαρξης. Η εποχή μας εγκαινιάστηκε μεγαλόφωνα σαν αιώνας του παιδιού. Αυτή η απεριόριστη έκταση και εξάπλωση του νηπιαγωγείου ισοδυναμεί με απόλυτη λησμονιά των προβλημάτων της εκπαίδευσης που είχε μαντέψει η ιδιοφυΐα του Σίλλερ.

Κανείς δε θα αρνηθεί, ούτε θα υποτιμήσει, τη σημασία των παιδικών χρόνων. Οι σοβαρές βλάβες, που συχνά κρατούν ολόκληρη ζωή, που προκαλούνται από μιαν ανόητη ανατροφή στο σπίτι και στο σχολείο είναι πολύ φανερές και η ανάγκη για λογικές παιδαγωγικές μεθόδους πολύ επιτακτική. Αν, όμως, θέλουμε να καταπολεμήσουμε το κακό απο τη ρίζα του, θα πρέπει να αναρωτηθούμε στα σοβαρά γιατί εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ανόητες και περιορισμένες μέθοδοι εκπαίδευσης. Και είναι φανερό ότι αυτό συμβαίνει για το μοναδικό λόγο ότι υπάρχουν ανόητοι εκπαιδευτικοί, που δεν είναι ανθρώπινα όντα, αλλά προσωποποιημένα αυτόματα μεθόδου. Όποιος θέλει να εκπαιδεύει θα πρέπει πρώτα να εκπαιδευτεί ο ίδιος. Αλλά η αποστήθιση και η μηχανική εφαρμογή των μεθόδων που ισχύουν σήμερα δεν αποτελούν εκπαίδευση, ούτε για το παιδί ούτε για τον ίδιο τον εκπαιδευτή.

Οι άνθρωποι δεν παύουν να λένε ότι το παιδί πρέπει να ανατραφεί έτσι ώστε να αποκτήσει προσωπικότητα. Φυσικά, θαυμάζω αυτό το υψηλό εκπαιδευτικό ιδανικό. Αλλά ποιος ανατρέφει τα παιδιά έτσι ώστε να αποκτήσουν προσωπικότητα; Πρώτα απ' όλα, έχουμε τους συνηθισμένους, αναρμόδιους γονείς που οι περισσότεροι παραμένουν οι ίδιοι παιδιά σ'όλη τους τη ζωή. Ποιος περιμένει, σε τελευταία ανάλυση, από όλους τους συνηθισμένους γονείς να έχουν «προσωπικότητα» και ποιος σκέφτηκε ποτέ να βρει μια μέθοδο που να οδηγεί τους γονείς στην απόκτηση προσωπικότητας; Γι'αυτό, φυσικά, περιμένουμε περισσότερα από τον παιδαγωγό, από τον εκπαιδευμένο επαγγελματία, που έχει μπολιαστεί, καλού - κακού, με λίγη ψυχολογία με τη μορφή απόψεων αυτής ή της άλλης σχολής που, κατά κανόνα διαφέρουν ριζικά, για το τι υποτίθεται πως είναι η φύση του παιδιού και πώς πρέπει να το χειριστεί κανείς. Το θεωρούμε βέβαιο ότι οι νεαρόι που διαλέγουν την παιδαγωγική για επάγγελμά τους στη ζωή, είναι οι ίδιοι ενήλικες. Κανείς, βέβαια, δε θα ισχυριστεί ότι είναι προσωπικότητες. Οι περισσότεροι ανατράφηκαν με τον ίδιο κακό τρόπο που ανατράφηκαν και τα παιδιά που υποτίθεται πως θα διδάξουν και, κατά κανόνα, δεν έχουν περισσότερη προσωπικότητα απ' ό,τι έχουν τα παιδιά.

Γενικά, η προσέγγισή μας στην εκπαίδευση πάσχει από μια μονόπλευρη έμφαση στο παιδί και από μιαν επίσης μονόπλευρη έλλειψη έμφασης στην ανεπαρκή ανατροφή του ενήλικου εκπαιδευτικού. Ο καθένας που τέλειωσε τις σπουδές του νομίζει ότι έχει αναπτυχτεί στην εντέλεια, δηλ. ότι έχει ωριμάσει. Και θα πρέπει να το νομίζει. Θα πρέπει να έχει αυτή την ακλόνητο πεποίθηση στην ίδια του την επάρκεια, για να μπορέσει να τα βγάλει πέρα στον αγώνα της επιβίωσης. Η αμφιβολία και η αβεβαιότητα θα τον ακρωτηρίαζαν, θα τον εμπόδιζαν, θα υπονόμευαν την απαραίτητη εμπιστοσύνη στην ίδια του την αυθεντία και θα τον έκαναν ακατάλληλο για την επαγγελματική ζωή. Πέρα απ' αυτό, έχουμε την απαίτηση να είναι ικανός, να έχει αυτοπεποίθηση, και να μην αμφιβάλει για τον εαυτό του και για τις ικανότητές του. Ο ειδικός είναι καταδικασμένος σε επάρκεια.

Όλοι γνωρίζουμε ότι αυτές οι συνθήκες δεν είναι ιδεώδεις. Μπορούμε να πούμε όμως, με κάποιαν επιφύλαξη, ότι κάτω από τις σημερινές συνθήκες είναι οι καλλίτερες που υπάρχουν. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε πως θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικές. Απλούστατα, δεν μπορούμε να περιμένουμε περισσότερα από το μέσο εκπαιδευτικό απ' ό,τι από το μέσο γονιό. Αν είναι καλός στο επάγγελμά του, θα πρέπει να αρκεστούμε σ'αυτό, ακριβώς όπως και με τους γονείς που ανατρέφουν τα παιδιά τους όσο καλλίτερα μπορούν.

Είναι καλλίτερα να μην εφαρμόζουμε στα παιδιά το υψηλό ιδεώδες της εκπαίδευσης της προσωπικότητας. Γιατί αυτό που εννοούμε γενικά όταν λέμε προσωπικότητα, δηλ. έναν ψυχικό πλούτο με καθορισμένο σχήμα, ικανό να αντιστέκεται και προικισμένον με ενέργεια, είναι ένα ενήλικο ιδεώδες. Μόνο σ'έναν αιώνα που το άτομο δεν έχει ακόμα αποκτήσει συνείδηση του λεγόμενου προβλήματος της ενηλικιότητάς του ή - ακόμα χειρότερα - όταν συνειδητά το αποφεύγει, παρατηρείται το φαινόμενο να θέλουν οι άνθρωποι να επιβάλουν αυτό το ιδεώδες στην παιδική ηλικία. Για την ακρίβεια, υποπτεύομαι ότι ο σύγχρονος παιδαγωγικός και ψυχολογικός μας ζήλος, για το παιδί έχει ανέντιμη πρόθεση. Οι άνθρωποι μιλούν για το παιδί, αλλά θάπρεπε να εννοούν τ ο  π α ι δ ί  μ έ σ α   σ τ ο ν   ε ν ή λ ι κ ο. Γιατί στον ενήλικο υπάρχει κρυμμένο ένα παιδί - έ ν α   α ι ώ ν ι ο   π α ι δ ί,  κ ά τ ι   π ο υ   α δ ι ά κ ο π α   γ ί ν ε τ α ι,  π ο υ   π ο τ έ   δ ε ν   σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε τ α ι  και που απαιτεί συνεχή φροντίδα, προσοχή και περιποίηση. Αυτό είναι μέρος της ανθρώπινης προσωπικότητας που θέλει να αναπτυχθεί και να ολοκληρωθεί.

Αλλά το ανθρώπινο ον του καιρού μας βρίσκεται τόσο μακρυά από την ολοκλήρωση όσο ο ουρανός από τη γη. Μαντεύοντας θολά το ίδιο του το μειονέκτημα, αρπάχτηκε από την εκπαίδευση των παιδιών και με ζήλο αφοσιώνεται στην παιδική ψυχολογία υποθέτοντας ότι κάτι πρέπει να έχει πάει στραβά στη δική του ανατροφή και παιδική ανάπτυξη - κάτι που μπορεί να ξεριζωθεί στην επόμενη γενιά. Αυτός ο σκοπός είναι, βέβαια, αξιοθαύμαστος, αλλά ναυαγεί μπροστά στο ψυχολογικό γεγονός ότι δεν μπορούμε να διορθώσουμε σ'ένα παιδί ένα λάθος που εμείς εξακολουθούμε να κάνουμε. Τα παιδιά δεν είναι, φυσικά, τόσο ανόητα όσο νομίζουμε και διακρίνουν πολύ καλά τι είναι γνήσιο και τι δεν είναι. Το παραμύθι του Άντερσεν για τη νέα φορεσιά του βασιλιά περιέχει μιαν αθάνατη αλήθεια.

Πόσοι γονείς δεν μου ανάγγειλαν την αξιέπαινη πρόθεσή τους να σώσουν τα παιδιά τους από τις εμπειρίες που οι ίδιοι είχαν ζήσει στην παιδική τους ηλικία! Και όταν τους ρωτούσα: «Είσαστε βέβαιοι ότι εσείς οι ίδιοι έχετε ξεπεράσει αυτά τα λάθη;» ήταν απόλυτα βέβαοι ότι η βλάβη είχε από καιρό διορθωθεί σ'αυτούς. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είχε. Αν, όταν ήταν παιδιά, τους είχαν κρύψει ορισμένους τομείς, αυτοί τους φανέρωναν στα δικά τους παιδιά με μια μέθοδο διαφώτισης που ήταν το ίδιο οδυνηρή. Έτσι, απλούστατα, είχαν πέσει στο άλλο άκρο, η πιο φανερή απόδειξη για την τραγική επιβίωση της παλιάς αμαρτίας. Αυτό, όμως, δεν το έβλεπαν.

Αν υπάρχει κάτι που να θέλουμε να αλλάξουμε στο παιδί, θα πρέπει πρώτα να το εξετάσουμε και να δούμε αν είναι κάτι που θάπρεπε καλύτερα ν'αλλάζουμε στον ίδιο τον εαυτό μας. Σαν παράδειγμα, ας πάρουμε τον ενθουσιασμό μας για την παιδαγωγική. Ίσως να παρεξηγούμε την παιδαγωγική ανάγκη, γιατί θα μας θύμιζε, με δυσάρεστο τρόπο, ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε ακόμα παιδιά σε πολλά και ότι έχουμε απόλυτη ανάγκη από ανάπτυξη.

Όπως και νάχουν τα πράγματα, αυτή αμφιβολία φαίνεται σωστή αν ξεκινήσουμε να εκπαιδεύσουμε αποκλειστικά τα παιδιά για να γίνουν προσωπικότητες. Η προσωπικότητα είναι ένας σπόρος μέσα στο παιδί που μπορεί να αναπτυχθεί μόνο βαθμιαία, καθώς θα μεγαλώνει. Η προσωπικότητα δεν μπορεί να εκδηλωθεί χωρίς οριστικότητα, πληρότητα και ωριμότητα. Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά δεν ταιριάζουν - ουτε θάπρεπε να ταιριάζουν - στο παιδί, γιατί θα του αφαιρούσαν την παιδικότητά του. Τότε θα γινόταν ένας αφύσικος, πρώιμος ψευτο-ενήλικας. Όμως η σύγχρονη εκπαίδευση έχει ήδη βγάλει τέτοια τέρατα, ειδικά σ'εκείνες τις περιπτώσεις όπου οι γονείς έχουν αφιερωθεί, με αληθινό φανατισμό, να κάνουν, παντού και πάντα, ό,τι «καλλίτερο» μπορούν για τα παιδιά τους και να «ζουν μόνο γι'αυτά». Αυτό το ιδεώδες, που προβάλλεται τόσο συχνά, εμποδίζει αποτελεσματικά τους γονείς να αναπτυχτούν οι ίδιοι και τους βοηθάει να επιβάλουν στα παιδιά τους αυτό που εκείνοι θεωρούν «καλλίτερο». Αυτό, όμως, το λεγόμενο «καλλίτερο» δεν είναι ουσιαστικά παρά αυτό που οι γονείς έχουν παραμελήσει στον ίδιο τον εαυτό τους. Έτσι, σπρώχνουν τα παιδιά σε επιτεύξεις που οι ίδιοι ποτέ τους δεν είχαν πραγματοποιήσει και φορτώνουν επάνω τους αυτά που οι ίδοι δεν έχουν εκπληρώσει. Τέτοιοι τρόποι και τέτοια ιδεώδη δημιουργούν εκπαιδευτικές τερατομορφίες.

Κανείς δεν μπορεί να εκπαιδεύσει τους άλλους έτσι ώστε να αποκτήσουν προσωπικότητα, αν δεν έχει ο ίδιος. Και όχι το παιδί, αλλά μονάχα ο ενήλικος μπορεί να αποκτήσει προσωπικότητα, που δεν είναι παρά το ώριμο φρούτο μιας επίτευξης της ζωής που κατευθύνεται σ'αυτό το σκοπό. Η επίτευξη της προσωπικότητας δε σημαίνει άλλο από την καλλίτερη δυνατή ανάπτυξη του κάθε στοιχείου που βρίσκεται σ'ένα ορισμένο ον. Είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς τον άπειρο αριθμό των προϋποθέσεων που θα πρέπει να εκπληρωθούν για να γίνει αυτό. Χρειάζεται μια ολόκληρη ανθρώπινη ζωή, με όλες της τις βιολογικές, τις κοινωνικές και τις πνευματικές πλευρές. Η προσωπικότητα είναι η πιο υψηλή πραγματοποίηση της έμφυτης μοναδικότητας ενός ιδιαίτερου ζωντανού όντος. Η προσωπικότητα είναι μια πράξη μεγάλου θάρρους μπροστά στη ζωή και σημαίνει ολοκληρωτική κατάφαση σ'όλα τα στοιχεία που συνιστούν το άτομο, την πιο πετυχημένη προσαρμογή στις παγκόσμιες συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης, με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία προσωπικής εκλογής.

Το να εκπαιδεύσει κανείς κάποιον ώστε να γίνει όπως περιγράφω παραπάνω, δε μου φαίνεται μικρή υπόθεση. Σίγουρα, αποτελεί το πιο δύσκολο έργο που ο σημερινός πνευματικός κόσμος έχει επωμιστεί. Και, πραγματικά, ένα επικίνδυνο έργο - τόσο επικίνδυνο που ο ίδιος ο Σίλλερ δεν το είχε υποπτευτεί, παρ'όλο που η προφητική του ενορατικότητα τον έκανε να είναι ο πρώτος που τόλμησε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα. Είναι τόσο επικίνδυνο όσο και το τολμηρό και απερίσκεπτο έργο της φύσης που αφήνει τις γυναίκες να γεννούν παιδιά. Δε θάταν έργο ιερόσυλο, Προμηθεϊκό ή ακόμα και Εωσφορικό, αν ένας υπεράνθρωπος επιχειρούσε να φτίαξει, μέσα στα αλχημιστικά σκεύη του, ένα ανθρωπάριο που μετά θα γινόταν ένα γκόλεμ; Κι όμως δε θάκανε παρά μοναχά αυτό που η φύση κάνει κάθε μέρα. Δεν υπάρχει ανθρώπινη φρίκη ή ανωμαλία που μην ξεκινάει από τη μήτρα μιας μητέρας γεμάτης αγάπη. Όπως ο ήλιος λάμπει επάνω σε δικαίους και αδίκους κι όπως οι γυναίκες γεννούν, θηλάζουν και προστατεύουν τα παιδιά του Θεού και του πονηρού, με την ίδια αγάπη, χωρίς να σκέπτονται τα πιθανά αποτελέσματα, έτσι και μεις επίσης αποτελούμε μέρη αυτής της ενιαίας φύσης και, όπως αυτή φέρνουμε μέσα μας το απρόβλεπτο.

Η προσωπικότητα αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής από σπέρματα που είναι δύσκολο ή αδύνατο να τα διακρίνει κανείς και μοναχά οι πράξεις μας φανερώνουν αυτό που είμαστε. Μοιάζουμε με τον ήλιο που συντηρεί τη ζωή της γης και δημιουργεί κάθε τι το ωραίο, το παράξενο και το κακό. Μοιάζουμε με τις μητέρες που κυοφορούν μέσα τους άγνωστη ευτυχία και πόνο. Στην αρχή, δεν ξέρουμε τι καλές ή κακές πράξεις, τι μοίρα, τι καλό και τι κακό κλείνουμε μέσα μας και μοναχά το φθινόπωρο μπορεί να δείξει αυτό που έσπειρε η άνοιξη. Μοναχά το βράδι μπορεί να φανεί αυτό που άρχισε το πρωί.

Η προσωπικότητα, σαν απόλυτη πραγματοποίηση της πληρότητας του είναι μας, είναι ένα ανέφικτο, ιδεώδες. Αλλά η ανεφικτότητα δεν αποτελεί επιχείρημα ενάντια σ'ένα ιδεώδες, γιατί τα ιδεώδη δεν είναι παρά οδηγητικές πινακίδες, ποτέ τέρματα.

Όπως το παιδί πρέπει πρώτα να μεγαλώσει για να εκπαιδευτεί, έτσι και η προσωπικότητα πρέπει πρώτα να ξεδιπλωθεί προτού μπορέσει να υποταχτεί στην εκπαίδευση. Και σ'αυτό το σημείο ακριβώς αρχίζει ο κίνδυνος. Έχουμε να κάνουμε με κάτι το απρόβλεπτο. Δεν ξέρουμε πώς και προς ποια κατεύθυνση θα αναπτυχτεί η προσωπικότητα που ανθίζει κι έχουμε μάθει αρκετά για να είμαστε δικαιολογημένα λίγο δύσπιστοι. Μεγαλώσαμε με τη Χριστιανική διδασκαλίας της ανθρώπινης φύσης. Αλλά ακόμα και όσοι δε βασίζονται πια στη Χριστιανική διδασκαλία, είναι δύσπιστοι και ανήσυχοι αναφορικά με τις δυνατότητες που βρίσκονται κρυμμένες στα υπόγεια διαμερίσματα του είναι τους. Ακόμα και φωτισμένοι, υλιστές ψυχολόγοι, όπως ο Φρόυντ, μας δίνουν μια πολύ δυσοίωνη εικόνα των πραγμάτων που βρίσκονται μισοκοιμισμένα στα βάθη της ανθρώπινης φύσης. Γι'αυτό, είναι λίγο ριψοκίνδυνο να πει κανείς κάτι καλό για το ξεδίπλωμα της προσωπικότητας. Ωστόσο, το ανθρώπινο πνεύμα είναι γεμάτο από τις πιο παράξενες αντιφάσεις. Υμνούμε την «ιερή μητρότητα» και ποτέ δε μας περνάει από το νου να τη θεωρήσουμε υπεύθυνη για όλα τα ανθρώπινα τέρατα, όπως είναι οι εγκληματίες, οι επικίνδυνοι παράφρονες, οι επιληπτικοί, οι ηλίθιοι και όλων των ειδών οι παραμορφωμένοι. Όταν, όμως, πρόκειται για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, γεμίζουμε από τις πιο σοβαρές αμφιβολίες. Λέμε: «Τότε, όλα είναι δυνατά». Ή προβάλλουμε την αναιμική αντίρρηση του «ατομικισμού». Ο ατομικισμός, όμως, ποτέ δεν ήταν μια φυσική ανάπτυξη, αλλά αποκλειστικά ένας αφύσικος σφετερισμός, μια απροσάρμοστη, αυθάδικη προσποίηση, που συχνά αποδεικνύει την κουφότητά του με την κατάρρευση μπροστά στο πιο μικρό εμπόδιο. Εδώ, όμως. έχουμε να κάνουμε με κάτι διαφορετικό.

Αλλά κανείς δεν αναπτύσσει την προσωπικότητά του επειδή κάποιος του είπε ότι θα του φανεί χρήσιμη. Η φύση δεν έχει επιτρέψει ακόμα σε κανένα να της επιβληθεί με καλοπροαίρετες συμβουλές. Μονάχα η ανάγκη, με τις αιτιολογικές συσχετήσεις της, μπορεί να κινητοποιήσει τη φύση, όπως και την ανθρώπινη φύση. Τίποτα δεν αλλάζει αν δεν υπάρχει ανάγκη και η ανθρώπινη προσωπικότητα λιγότερο απ'όλα. Είναι τρομερά συντηρητική, για να μην πω αδρανής. Το μόνο που μπορεί να την ξεσηκώσει είναι πιο έντονη ανάγκη. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν υπακούει σε επιθυμία, σε διαταγή και σε ενορατικότητα, αλλά μονάχα στην ανάγκη. Θέλει την ενεργητική επιβολή τόσο μιας εσωτερικής όσο και μιας εξωτερικής αναγκαιότητας. Κάθε άλλη ανάπτυξη θα ήταν ατομικισμός. Γι'αυτό, η κατηγορία του ατομικισμού αποτελεί φτηνή βρισιά όταν εκτοξεύεται ενάντια στη φυσική ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Το ρητό: «Γιατί πολύ οι κλητοί, αλλά λίγοι οι εκλεκτοί» εφαρμόζεται εδώ όσο πουθενά αλλού. Γιατί η ανάπτυξη της προσωπικότητας, από τη σπερματική της κατάσταση ως την πλήρη συνειδητότητα, είναι ταυτόχρονα χάρισμα και κατάρα. Το πρώτο της αποτέλεσμα είναι ο συνειδητός και αναπόφευκτος διαχωρισμός του ατόμου από την αδιαφοροποίητη και μη-συνειδητή αγέλη. Αυτό σημαίνει απομόνωση και δεν υπάρχει καμιά πιο παρηγορητική λέξη γι'αυτήν την κατάσταση. Ούτε η οικογένεια, ούτε η κοινωνία, ούτε η θέση μπορούν να γλιτώσουν το άτομο από αυτήν, ούτε η πιο πετυχημένη προσαρμογή στο περιβάλλον, ούτε ακόμα και το πιο ομαλό συνταίριασμα με αυτά. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι μια εύνοια που πληρώνεται ακριβά. Αλλά οι άνθρωποι που μιλούν πιο πολύ για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, αυτοί ακριβώς σκέπτονται λιγότερο απ'όλους τα αποτελέσματα, που είναι τέτοια, ώστε να τρέψουν σε φυγή όλα τα αδύνατα πνεύματα.

Κι όμως, η ανάπτυξη της προσωπικότητας σημαίνει πολλά περισσότερα από το φόβο να μην εξαπολύσει κανείς τέρατα στον κόσμο ή από το φόβο της απομόνωσης. Σημαίνει, επίσης, ότι ο άνθρωπος έχει εμπιστοσύνη στο νόμο του είναι του.

Στη θέση της λέξης «εμπιστοσύνη», θα προτιμούσα να χρησιμοποιήσω την ελληνική λέξη της Καινής Διαθήκης, δηλ. την πίστη. Πιστεύω στο νόμο του είναι μου σημαίνει έχω εμπιστοσύνη σ'αυτό το νόμο, μια πιστή εγκαρτέρηση και μια ελπίδα γεμάτη εμπιστοσύνη. Με λίγα λόγια, μια στάση σαν αυτή που έχει ο θρησκευόμενος άνθρωπος απέναντι στο Θεό. Τώρα αρχίζει να φαίνεται καθαρά ότι πισω από το πρόβλημά μας αναδύεται ένα πρόβλημα βαρύ από συνέπειες. Η προσωπικότητα δεν μπορεί ποτέ να αναπτυχτεί αν το άτομο δε διαλέξει συνειδητά το δικό του δρόμο και με συνειδητή, ηθική απόφαση. Όχι μόνο το αιτιολογικό κίνητρο, δηλ. η ανάγκη, αλλά και μια συνειδητή, ηθική απόφαση πρέπει να προσθέσει τη δύναμή της στην πορεία ανάπτυξης της προσωπικότητας. Αν λείπει το πρώτο, δηλ. η ανάγκη, τότε η λεγόμενη ανάπτυξη δε θα ήταν παρά σκέτος ακροβατισμός της θέλησης. Εάν λείπει το δεύτερο, δηλ. η συνειδητή απόφαση, τότε η ανάπτυξη θα σταματήσει σ'έναν ασυνείδητο αυτοματισμό. Αλλά ο άνθρωπος τότε μόνο μπορεί να κάνει μια ηθική εκλογή του δικού του δρόμου, αν πιστεύει ότι αυτός είναι ο καλλίτερος. Αν πιστεύει ότι κάποιος άλλος δρόμος είναι ο καλλίτερος, τότε θα ζούσε και θα ανάπτυσσε εκείνη την άλλη προσωπικότητα στη θέση της δικής του. Οι άλλοι δρόμοι είναι οι συμβατικότητες ηθικής, κοινωνικής, πολιτικής, φιλοσοφικής ή θρησκευτικής φύσης. Το ότι οι συμβατικότητες ευδοκιμούν, με τη μια ή με την άλλη μορφή, αποδεικνύει ότι εκείνο που κάνει την εκλογή, στη συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας, δεν είναι η ίδια αλλά οι συμβατικότητες και γι'αυτό δεν αναπτύσσεται η ίδια, αλλά αναπτύσσει μια μέθοδο και μια συλλογικότητα επιζήμια για τη δική της πληρότητα.

Ακριβώς όπως η ψυχική και η κοινωνική ζωή της ανθρωπότητας, στο πρωτόγονο επίπεδο, είναι αποκλειστικά μια ομαδική ζωή που της λείπε σε μεγάλο βαθμό η συνειδητότητα του ατόμου, έτσι και η μεταγενέστερη, ιστορική πορεία της ανάπτυξης είναι, επίσης, ένα συλλογικό θέμα και είναι βέβαιο ότι δε θα πάψει να είναι. Γι'αυτό πιστεύω ότι η συμβατικότητα είναι μια συλλογική ανάγκη. Είναι μια προχειρότητα κι όχι ένα ιδεώδες, ηθικό ή θρησκευτικό, γιατί υποταγή σ'αυτήν πάντα σημαίνει απάρνηση της ολότητας και μια φυγή από τις ύστατες συνέπειες του ατομικού όντος.

Το έργο της ανάπτυξης της προσωπικότητας είναι πραγματικά μια περιπέτεια που δεν αρέσει στη μάζα, μια ιδιωτική παρέκλιση από τη λεωφόρο, μια ερμητική ιδιοσυγκρασία -έτσι τουλάχιστον φαίνεται σ'αυτούς που είναι απέξω. Δεν είναι λοιπόν, ν'απορεί κανείς που, από την αρχή, ελάχιστοι μονάχα ξεκίνησαν γι'αυτό το παράξενο ταξίδι. Αν ήταν όλοι τους ανόητοι, θα τους απομακρύναμε από την οπτική μας ακτίνα σαν πρόσωπα που έχουν αποσυρθεί από την πνευματική δραστηριότητα. Δυστυχώς, όμως, οι προσωπικότητες είναι, γενικά, οι θρυλικοί ήρωες της ανθρωπότητας, αυτοί που θαυμάζονται, που τους αγαπούν και τους λατρεύουν, οι αληθινοί γιοι του Θεού που «τα ονόματά τους δε σβήνουν στους αιώνες». Είναι τα λουλούδια και οι καρποί του δέντρου της ανθρωπότητας, οι σπόροι που συνεχίζουν να βλασταίνουν.

My Ancestry DNA

My Ancestry DNA results came in.
Just as I suspected, my great great grandfather
was a monarch butterfly.
Much of who I am is still wriggling under a stone.
I am part larva, but part hummingbird too.
There is dinosaur tar in my bone marrow.
My golden hair sprang out of a meadow in Palestine.
Genghis Khan is my fourth cousin,
but I didn't get his dimples.
My loins are loaded with banyan seeds from Sri Lanka,
but I descended from Ravanna, not Ram.
My uncle is a mastodon.
There are traces of white people in my saliva.
3.7 billion years ago I swirled in golden dust,
dreaming of a planet overgrown with lingams and yonis.
More recently, say 60,000 B.C.
I walked on hairy paws across a land bridge
joining Sweden to Botswana.
I am the bastard of the sun and moon.
I can no longer hide my heritage of raindrops and cougar scat.
I am made of your grandmother's tears.
You conquered rival tribesmen of your own color,
chained them together, marched them naked to the coast,
and sold them to colonials from Savannah.
I was that brother you sold, I was the slave trader,
I was the chain.
Admit it, you have wings, vast and golden,
like mine, like mine.
You have sweat, black and salty,
like mine, like mine.
You have secrets silently singing in your blood,
like mine, like mine.
Don't pretend that earth is not one family.
Don't pretend we never hung from the same branch.
Don't pretend we don't ripen on each other's breath.
Don't pretend we didn't come here to forgive.


Fred LaMotte

Tamara Phillips

Η διδασκαλία του φόβου

...Οι αναλώσιμοι: παιδιά του δρόμου, αργόσχολοι, ζητιάνοι, πόρνες, τραβεστί, ομοφυλόφιλοι, πορτοφολάδες κι άλλοι μικροκλέφτες, ναρκομανείς, μεθύστακες, απόκληροι. Το 1993 οι αναλώσιμοι της Κολομβίας ξετρύπωσαν κάτω από τις πέτρες και συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν: η διαδήλωση αγρίεψε όταν ανακοινώθηκε ότι οι ομάδες κοινωνικής εκκαθάρισης σκότωναν ζητιάνους και τους πουλούσαν για το μάθημα της ανατομίας στους φοιτητές της ιατρικής του Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Μπαρανκίγια. Και τότε ο Νικολάς Μπουεναβεντούρα, ο παραμυθάς, τους διηγήθηκε την αληθινή ιστορία της Γένεσης του Κόσμου. Στους απόβλητους του συστήματος ο Νικολάς είπε ότι όταν ο Θεός δημιουργούσε τον κόσμο, όλο και κάποιο κομματάκι του περίσσευε. Καθώς έπλαθε με τα χέρια του τον ήλιο και το φεγγάρι, το χρόνο, τον κόσμο, τις θάλασσες και τα δάση, ο Θεός πέταγε στην άβυσσο ό,τι του περίσσευε, τα υπολείμματα. Αλλά, μες στην αφηρημάδα του, ο Θεός ξέχασε να δημιουργήσει τη γυναίκα και τον άντρα οπότε η γυναίκα και ο άντρας δεν είχαν άλλη λύση παρά να φτιαχτούν μόνοι τους. Κι εκεί, στα βάθη της αβύσσου, μες στα σκουπίδια, η γυναίκα και ο άντρας δημιουργήθηκαν μόνοι τους με ό,τι είχε πετάξει ο Θεός. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε γεννηθεί από τα σκουπίδια και γι'αυτό όλοι έχουμε κάτι από τη μέρα και κάτι από τη νύχτα και είμαστε όλοι χρόνος και χώμα και νερό και άνεμος.


Εντουάρντο Γκαλεάνο, από το Ένας κόσμος ανάποδα

The house

i

Mother says there are locked rooms inside all women; kitchen of lust,
bedroom of grief, bathroom of apathy.
Sometimes the men - they come with keys,
and sometimes, the men - they come with hammers.

ii

Nin soo joog laga waayo, soo jiifso aa laga helaa,
I said Stop, I said No and he did not listen.

iii

Perhaps she has a plan, perhaps she takes him back to hers
only for him to wake up hours later in a bathtub full of ice,
with a dry mouth, looking down at his new, neat procedure.

iv

I point to my body and say Oh this old thing? No, I just slipped it on.

v

Are you going to eat that? I say to my mother, pointing to my father who is lying on the dining room table, his mouth stuffed with a red apple.

vi

The bigger my body is, the more locked rooms there are, the more men come with keys. Anwar didn’t push it all the way in, I still think about what he could have opened up inside of me. Basil came and hesitated at the door for three years. Johnny with the blue eyes came with a bag of tools he had used on other women: one hairpin, a bottle of bleach, a switchblade and a jar of Vaseline. Yusuf called out God’s name through the keyhole and no one answered. Some begged, some climbed the side of my body looking for a window, some said they were on their way and did not come.

vii

Show us on the doll where you were touched, they said.
I said I don’t look like a doll, I look like a house.
They said Show us on the house.

Like this: two fingers in the jam jar
Like this: an elbow in the bathwater
Like this: a hand in the drawer.

viii

I should tell you about my first love who found a trapdoor under my left breast nine years ago, fell in and hasn’t been seen since. Every
now and then I feel something crawling up my thigh. He should make himself known, I’d probably let him out. I hope he hasn’t
bumped in to the others, the missing boys from small towns, with pleasant mothers, who did bad things and got lost in the maze of
my hair. I treat them well enough, a slice of bread, if they’re lucky a piece of fruit. Except for Johnny with the blue eyes, who picked my locks and crawled in. Silly boy, chained to the basement of my fears, I play music to drown him out.

ix

Knock knock.
Who’s there?
No one.

x

At parties I point to my body and say This is where love comes to die. Welcome, come in, make yourself at home. Everyone laughs, they think I’m joking.


Warsan Shire

Sputnik 2017

Θέλω να ξεκινήσω με ένα χασμουρητό

Ας πούμε: ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο προβλέψιμο
από το λιντσάρισμα μιας κοινής αλήθειας.
Εξίσου προβλέψιμη είναι και η εξέλιξη του πολιτισμού.
Σαν να επινικελώνουμε διαρκώς το ίδιο χασάπικο.

Όπως καταλαβαίνετε, δεν μου καίγεται καρφί για τα διαστημόπλοια.
Ό, τι δεν γδέρνεται κάτω από απ'τα νύχια σου
έχει κάτι το απάνθρωπο.
Α, η αληθινή εξερεύνηση
ξεκινά
από το πιο μαλακό σου σημείο
Τρώει πολλή τρυφερότητα.

Σιγά σιγά
Βρίσκω μέσα μου τις λέξεις
για να επιζήσω κουβεντιαστά
Αυτό δεν είναι σχέδιο πτήσης
είναι το δικό μου
επείγον πολίτευμα.

Ζούμε σε μία εποχή απόλυτης αναρχίας στην απάντηση
και στυγνής δικτατορίας στην ερώτηση.
Χρειαζόμαστε
μια μέση κατάσταση.

Ερώτηση: τι κάνει ένας σκύλος στο διάστημα
Απάντηση: διαγράφει μια ελλειπτική πορεία.
Ούτε η ηρωϊκή απελπισία της ευθείας, ούτε η λύτρωση του κύκλου.
Αυτό το ανάμεσα. Μια μπάσταρδη κίνηση.
Η πραγματική μητέρα του ιλίγγου.

Ίλιγγος
στην πιο βαρειά του μορφή
είναι όταν εσύ
και ο χρόνος
σκυλεύετε
την ίδια σκέψη
ταυτόχρονα.

Ένας ασκημένος αναγνώστης
θα μυρίσει στην παραπάνω φράση διάσπαρτο θάνατο.

Η έκθεση θανάτου της Λάικας* αναφέρει ότι ο θάνατος προήλθε από
ταχυκαρδία λόγω υπερθέμανσης. Αυτό είναι πέρα ως πέρα ψευδές.
Κανείς δεν πεθαίνει από ταχυκαρδία. Δεν υπάρχει λέξη ταχυκαρδία.
Υπάρχει μόνο χτυποκάρδι.

Προβληματίζομαι μέρες ανάμεσα σε χτυποκάρδι και καρδιοχτύπι.
Κατέληξα στο εξής συμπέρασμα: χτυποκάρδι γράφουμε εδώ στη γη.
Καρδιοχτύπι γράφουμε στο διάστημα.
Λόγω έλλειψης βαρύτητας.

Ό, τι ξεκινά με χασμουρητό τελειώνει με γάβγισμα

Τι κάνει ένας σκύλος στο διάστημα;
- Γαβγίζει τ'αστέρια.

Κάτι που δεν αναλύεται προς κάτι που δεν αναλύεται.
Η τέλεια απόκριση. Ανάμεσα σε δύο μοναξιές. Με δίχως αντίλαλο.

Τι άλλο να ζητήσει κανείς


Γιάννης Στίγκας

Sabbaths 1985, V

How long does it take to make the woods?
As long as it takes to make the world.
The woods is present as the world is, the presence
of all its past and of all its time to come.
It is always finished, it is always being made, the act
of its making forever greater than the act of its destruction.
It is a part of eternity for its end and beginning
belong to the end and beginning of all things,
the beginning lost in the end, the end in the beginning.

What is the way to the woods, how do you go there?
By climbing up through the six days’ field,
kept in all the body’s years, the body’s
sorrow, weariness, and joy. By passing through
the narrow gate on the far side of that field
where the pasture grass of the body’s life gives way
to the high, original standing of the trees.
By coming into the shadow, the shadow
of the grace of the strait way’s ending,
the shadow of the mercy of light.

Why must the gate be narrow?
Because you cannot pass beyond it burdened.
To come into the woods you must leave behind
the six days’ world, all of it, all of its plans and hopes.
You must come without weapon or tool, alone,
expecting nothing, remembering nothing,
into the ease of sight, the brotherhood of eye and leaf.

Wendell Berry, A Timbered Choir

Backwards

for Saaid Shire


The poem can start with him walking backwards into a room.
He takes off his jacket and sits down for the rest of his life;
that’s how we bring Dad back.
I can make the blood run back up my nose, ants rushing into a hole.
We grow into smaller bodies, my breasts disappear,
your cheeks soften, teeth sink back into gums.
I can make us loved, just say the word.
Give them stumps for hands if even once they touched us without consent,
I can write the poem and make it disappear.
Step-Dad spits liquor back into glass,
Mum’s body rolls back up the stairs, the bone pops back into place,
maybe she keeps the baby.
Maybe we’re okay kid?
I’ll rewrite this whole life and this time there’ll be so much love,
you won’t be able to see beyond it.

You won’t be able to see beyond it,
I’ll rewrite this whole life and this time there’ll be so much love.
Maybe we’re okay kid,
maybe she keeps the baby.
Mum’s body rolls back up the stairs, the bone pops back into place,
Step-Dad spits liquor back into glass.
I can write the poem and make it disappear,
give them stumps for hands if even once they touched us without consent,
I can make us loved, just say the word.
Your cheeks soften, teeth sink back into gums
we grow into smaller bodies, my breasts disappear.
I can make the blood run back up my nose, ants rushing into a hole,
that’s how we bring Dad back.
He takes off his jacket and sits down for the rest of his life.
The poem can start with him walking backwards into a room.


Warsan Shire

Ρομάντσα της σελήνης

Στην Κοντσίτα Γκαρθία Λόρκα

Ήρθε η σελήνη στο αργαστήρι
με μισοφόρι από νάρδους.
Το παιδί την κοιτάει, την κοιτάει.
Το παιδί τη βλέπει ολοένα.
Στ’ αγέρι το ταραγμένο
απλώνει η σελήνη τα μπράτσα,
κι αγνή και φιλήδονη, δείχνει
τα σκληρά της τα στήθη από τσίγκο.
Φύγε, σελήνη, σελήνη.
Αν ερχόταν οι Τσιγγάνοι
θάφταχναν με την καρδιά σου
χαλκάδες κι άσπρα γιορντάνια.
Παιδί μου, άφησέ με να χορέψω.
Όταν έρθουν οι Τσιγγάνοι
τα σ’ εύρουν πάνω στ’ αμόνι
με τα ματάκια κλεισμένα.
Φύγε, σελήνη, σελήνη,
γιατί ακούω τ’ άλογά τους.
Άφησέ με, παιδί, μην πατάς
την κολλαριστή ασπράδα μου.

Ζύγωνε πια ο καβαλάρης
χτυπώντας το ταμπούρλο του κόσμου.
Μες στο αργαστήρι τ’ αγόρι
έχει τα μάτια κλεισμένα.

Έρχονταν απ’ το λιοστάσι,
μπρούντζος κι όνειρο, οι Τσιγγάνοι.
Με τα κεφάλια υψωμένα
και μισοκλεισμένα μάτια.

Πώς τραγουδά η κουκουβάγια,
αχ, πάνω στο δέντρο πώς σκούζει!
Στα ουράνια πάει η σελήνη
μ’ ένα αγόρι από το χέρι.

Μες στο αργαστήρι θρηνούνε
μ’ άγριες κραυγές οι Τσιγγάνοι.
Ο αγέρας φυλάει βάρδια,
ο αγέρας φυλάει ολοένα.


Federico Garcia Lorca,  (Μετάφραση: Κ. Πολίτης)

Η αρρενωπότητα σκοτώνει τους άντρες: οι απαρχές του τραύματος

Ξεκινάμε την καταστροφική διαδικασία της μετατροπής των αγοριών σε άντρες πολύ πριν το τέλος της παιδικής ηλικίας.

της Kali Holloway / AlterNet

“Οι τρεις πιο καταστροφικές λέξεις που ακούει κάθε άντρας όταν είναι παιδί είναι "να είσαι άντρας" —Joe Ehrmann

Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, ξέρουμε καιρό ότι η αρρενωπότητα σκοτώνει τους άντρες, με μυριάδες και μετρήσιμους τρόπους. Τη στιγμή που η κοινωνική κατασκευή της θηλυκότητας απαιτεί οι γυναίκες να είναι αδύνατες, όμορφες, βολικές σε μια ανέφικτη ισορροπία ανάμεσα σε αγίες και πουτάνες, η κοινωνική κατασκευή της αρρενωπότητας απαιτεί τη συνεχή απόδειξη, ξανά και ξανά, του γεγονότος ότι οι άντρες είναι.... άντρες.

Και οι δύο ιδέες είναι δηλητηριώδεις και δυνητικά καταστροφικές, όμως στατιστικά, ο αριθμός εθισμένων και θλιμμένων αντρών και ο -σχετικά με τον γυναικείο- μικρότερος μέσος όρος ζωής τους, αποδεικνύει ότι η αρρενωπότητα είναι ο πιο αποτελεσματικός δολοφόνος, που κάνει τη δουλειά γρηγορότερα και σε μεγάλους αριθμούς. Ο φόρος αίματος αποδίδεται σε πολύ συγκεκριμένες αιτίες: αλκοολισμός, εργασιομανία και βία. Ακόμα κι όταν δε σκοτώνει κυριολεκτικά, προκαλεί ένα είδος πνευματικού θανάτου, αφήνοντας πολλούς άντρες τραυματισμένους, απόμακρους και συχνά με κρυμμένη κατάθλιψη. (Αυτά τα προβλήματα αυξάνονται λόγω φυλετικών, ταξικών, σεξουαλικών και άλλων περιθωριοποιητικών παραγόντων, αλλά εδώ ας επικεντρωθούμε στη πρώιμη παιδική ηλικία και την κοινωνικοποίηση στην εφηβεία). Ας παραθέσουμε την ποιήτρια Elizabeth Barrett Browning "δεν είναι στο θάνατο που πεθαίνουν περισσότερο οι άντρες". Και για πολλούς άντρες, η διαδικασία ξεκινάει πολύ πριν την ενηλικίωση.

Η συναισθηματικά τραυματική μετατροπή των αγοριών σε άντρες ξεκινάει ήδη πριν την παιδική ηλικία, στη βρεφική. Ο ψυχολόγος Terry Real, το 1998 στο βιβλίο του Δε θέλω να μιλήσω γι'αυτό: Ξεπερνώντας τη μυστική κληρονομιά της αντρικής κατάθλιψης, επισημαίνει την πληθώρα μελετών που αναδεικνύουν ότι οι γονείς, συχνά ασυνείδητα, ξεκινούν να προβάλλουν ένα είδος έμφυτης ανδροπρέπειας -κι έτσι, μια μειωμένη ανάγκη για παρηγοριά, προστασία και στοργή- στα αρσενικά βρέφη ήδη όταν είναι νεογέννητα. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι οι έμφυλες συμπεριφορές απουσιάζουν απ' τα μωρά: τα αγόρια βρέφη στην πραγματικότητα συμπεριφέρονται με τρόπο που η κοινωνία μας ορίζει ως "θηλυκό". Όπως εξηγεί ο Real, "τα μικρά αγόρια και κορίτσια ξεκινούν...εξίσου συναισθηματικά, εκφραστικά και εξαρτώμενα, με την ίδια επιθυμία για σωματική στοργή. Στις νεαρότερες ηλικίες, αγόρια και κορίτσια είναι σαν ένα στερεοτυπικό κορίτσι. Αν υπάρχουν διαφορές, τα μικρά αγόρια είναι στην πραγματικότητα λίγο πιο ευαίσθητα κι εκφραστικά από τα κορίτσια. Κλαίνε πιο εύκολα, απογοητεύονται και αναστατώνονται περισσότερο όταν αυτός που τα φροντίζει φεύγει από κοντά τους."

Κι όμως οι γονείς φαντάζονται ενυπάρχουσες έμφυλες διαφορές ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια. Ακόμα κι όταν οι ερευνητές έκαναν δοκιμές για το βάρος, μήκος, ενεργητικότα και δύναμη των βρεφών, οι γονείς ανέφεραν με μεγάλη υπερβολή πόσο τα κορίτσια ήταν πιο λεπτεπίλεπτα και απαλά από τα αγόρια. Φαντάστηκαν τα αγόρια μεγαλύτερα και γενικά πιο δυνατά. Όταν μια ομάδα 204 ενηλίκων είδαν ένα βίντεο του ίδιου μωρού να κλαίει και με διαφοροποιημένες πληροφορίες σχετικά με το φύλο του μωρού, έκριναν ότι το "θηλυκό" βρέφος ήταν φοβισμένο, ενώ το "αρσενικό" βρέφος περιγράφηκε ως θυμωμένο.

Συνεπώς, αυτές οι διαφορές στην αντίληψη δημιουργούν σχετικές διαφορές στο είδος γονεϊκής φροντίδας που λαμβάνουν τα νεογέννητα αγόρια. Σύμφωνα με τα λόγια των ερευνητών "Θα ήταν λογικό να συμπεράνουμε πως ένα παιδί που θεωρείται πως φοβάται το κρατούν και το αγκαλιάζουν περισσότερο από ένα παιδί που θεωρείται θυμωμένο". Αυτή η θεωρία ενισχύεται από άλλες έρευνες που παραθέτει ο Real, οι οποίες αποκαλύπτουν ότι "από τη στιγμή της γέννησης, στα αγόρια μιλάνε λιγότερο απ'ότι στα κορίτσια, τα παρηγορούν και τα φροντίζουν λιγότερο". Για να το θέσουμε ξερά, ξεκινάμε να αποκόβουμε συναισθηματικά τα αγόρια αμέσως, στην πιο ευάλωτη στιγμή της ζωής τους.

Είναι ένα μοτίβο που συνεχίζεται στην παιδική ηλικία και μέχρι την εφηβεία. Ο Real παραθέτει μια μελέτη που ανακαλύπτει ότι και οι δυο γονείς έδιναν έμφαση στα "κατορθώματα και τον ανταγωνισμό για τους γιους τους", και τους δίδασκαν να "ελέγχουν τα συναισθήματά τους" -με άλλα λόγια τα αγόρια νουθετούνται σιωπηρά να αγνοούν ή να υποβαθμίζουν τις συναισθηματικές ανάγκες και επιθυμίες τους. Παρομοίως, οι γονείς και των δύο φύλων τιμωρούν περισσότερο τους γιους τους, πιθανώς ενεργώντας υπό την υπόθεση ότι τα αγόρια "αντέχουν". Η Beverly I. Fagot, ερευνήτρια και συγγραφέας του βιβλίου Η επίδραση του φύλου του παιδιού στις γονεϊκές αντιδράσεις προς τα νήπια, ανακάλυψε πως οι γονείς αντιδρούσαν θετικά προς όλα τα παιδιά όταν αυτά παρουσίαζαν συμπεριφορά που αναμενόταν με βάση το φύλο τους. Παρόλο που οι γονείς έλεγαν πως "δέχονταν την ισότητα των φύλων", αντιδρούσαν θετικότερα απέναντι στα μικρά αγόρια όταν έπαιζαν με τουβλάκια και αρνητικά όταν τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό. Κι ενώ το ανεξάρτητο απ'τους γονείς παιχνίδι και τα "ανεξάρτητα κατορθώματα" ενθαρρύνονταν στα αγόρια, τα κορίτσια δέχονταν καλύτερη "αξιολόγηση" όταν ζητούσαν βοήθεια. Κατά κανόνα, αυτοί οι γονείς αγνοούσαν τον ενεργό ρόλο που έπαιζαν στην κοινωνικοποίηση των παιδιών τους σύμφωνα με τις έμφυλες νόρμες. Η Fagot σημειώνει πως όλοι δήλωναν πως αντιμετωπίζουν τους γιους και τις κόρες με τον ίδιο τρόπο, ασχέτως φύλου, ένας ισχυρισμός που αντικρούει πλήρως στα αποτελέσματα της έρευνας.

Αναμφισβήτητα, τέτοιου είδους διδάγματα μεταδίδουν τραυματικά μηνύματα σε κορίτσια και αγόρια, κι έχουν αισθητές συνέπειες εφ' όρου ζωής. Όμως ενώ, όπως λέει ο Terry Real, "επιτρέπεται στα κορίτσια να διατηρούν συναισθηματική εκφραστικότητα και να καλλιεργούν το δέσιμο", λένε στα αγόρια όχι μόνο να καταπιέσουν τα συναισθήματά τους, αλλά και ότι ο ανδρισμός τους στην ουσία εξαρτάται απ'αυτή την πράξη. Παρά τον παραλογισμό αυτής της προϋπόθεσης, στην κοινωνία έχει κυριαρχήσει πλήρως η άποψη που θέλει τον ανδρισμό και την αρρενωπότητα να είναι κάπως τυχαία και αβέβαια, κι έχει αγκαλιαστεί ο μύθος ότι "τα αγόρια πρέπει να μετατραπούν σε άντρες...ότι τα αγόρια, σε αντίθεση με τα κορίτσια, πρέπει να επιτύχουν την αρρενωπότητα".

Τα μικρά αγόρια εσωτερικεύουν αυτή την αντίληψη νωρίς: όταν μίλησα με τον Real, κατέδειξε ότι σύμφωνα με τις έρευνες, ξεκινούν να κρύβουν τα συναισθήματα τους ήδη στην τρυφερή ηλικία μεταξύ 3-5 ετών. "Αυτό δε σημαίνει ότι έχουν λιγότερα συναισθήματα. Αλλά ήδη μαθαίνουν το παιχνίδι- ότι δεν είναι καλή ιδέα να τα εκφράζουν". Τα αγόρια, λέει ο κοινός νους, γίνονται άντρες όχι απλά μεγαλώνοντας, αλλά μέσω της καταστροφικής κοινωνικοποίησης που περιγράφηκε. Αλλά ο Real επισημαίνει κάτι που θα 'πρεπε να είναι προφανές για τα cis αγόρια: "δε χρειάζεται να τους κάνουν άντρες. Είναι άντρες. Τα αγόρια δε χρειάζεται να αναπτύξουν την αρρενωπότητά τους".

Είναι αδύνατον να υποβαθμιστεί στις μέρες μας η επιρροή των εικόνων και των μηνυμάτων για την αρρενωπότητα που επιβάλλουν τα ΜΜΕ. Εκπομπές και ταινίες ενημερώνουν τα παιδιά -και στην πραγματικότητα όλους μας- όχι τόσο για το ποιοι είναι οι άντρες (και οι γυναίκες), αλλά για το ποιοι θα'πρεπε να είναι. Τη στιγμή που η μελέτη των έμφυλων απεικονίσεων στα ΜΜΕ έχει προχωρήσει από φεμινίστριες που αποδομούν την διαστρεβλωμένη απεικόνιση των γυναικών, έχει γίνει πολύ λιγότερη έρευνα ειδικά για την, επιβαλλόμενη απ'τα ΜΜΕ, κατασκευή της αρρενωπότητας. Πάντως σίγουρα, όλοι αναγνωρίζουμε τα στοιχεία που εκτιμούνται στους άντρες σε ταινίες, τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια, κόμικ, κλπ: δύναμη, γενναιότητα, ανεξαρτησία, η ικανότητα να παρέχουν και να προστατεύουν.

Παρόλο που οι απεικονίσεις των αντρών έχουν γίνει πιο περίπλοκες, εναλλακτικές και ανθρώπινες (έχουμε προ πολλού περάσει τις μέρες των αρχετύπων του "Father knows best" και του "Superman"), συγκεκριμένες "αρρενωπές" αξίες συνεχίζουν να προτιμούνται έναντι άλλων. Όπως γράφει η Amanda D. Lotz στο βιβλίο της Cable Guys: τηλεόραση και αρρενωπότητα στον 21ο αιώνα, παρόλο που οι απεικονίσεις των αντρών ποικίλουν περισσότερο πια, “η αφήγηση ωστόσο έχει κάνει σημαντική ιδεολογική δουλειά υποστηρίζοντας... αρσενικούς χαρακτήρες που κατασκευάζει ως ηρωικούς και θαυμαστούς, ενώ υποτιμά άλλους. Άρα παρόλο που οι σειρές στην τηλεόραση έχουν παρουσιάσει μια ποικιλία αντρών και αρρενωπότητας, επίσης οριοθετούν μια "προτιμώμενη" ή "καλύτερη" αρρενωπότητα μέσω γνωρισμάτων που εξιδανικεύονται με συνέπεια".

Είμαστε όλοι εξοικειωμένοι με αυτούς τους χαρακτήρες. Είναι ατρόμητοι ήρωες, ψυχοπαθείς που γαμάνε πόρνες στο Grand Theft Auto, βαρετοί, πατεράδες που δεν κάνουν ποτέ δουλειές και βλέπουν τηλεόραση με ανεξήγητα όμορφες συζύγους, πολυλογάδες χασικλήδες 20αρηδες που "καταφέρνουν" το καυτό κορίτσι στο τέλος, κι ακόμα ο αδιαπέραστος Σούπερμαν. Ακόμη κι ο ευαίσθητος, αξιαγάπητος νεαρός της διπλανής πόρτας Paul Rudd κάπως "αντρεύει" πριν τους τίτλους τέλους στις ταινίες του. Εδώ, είναι σημαντικό να αναφέρουμε μια εθνική μελέτη για την τηλεοπτική βία που αποκαλύπτει πως κατά μέσο όρο, οι 18αρηδες Αμερικάνοι έχουν ήδη γίνει μάρτυρες σε 26.000 τηλεοπτικούς φόνους, "σχεδόν όλους από άντρες". Ας προσθέσουμε αυτά με τη βία στις ταινίες και σε άλλα μέσα κι οι αριθμοί γίνονται αστρονομικοί.

Αποτέλεσμα όλων αυτών -της πρώιμη άρνησης των συναισθημάτων των αγοριών, κι της συλλογικής μας επιμονής να ταιριάξουν μ' αυτό- είναι πως τα αγόρια αποκόβονται από τα αισθήματα τους, τους βαθύτερους και πιο ευάλωτους εαυτούς τους. Η ιστορικός Stephanie Coontz αποκάλεσε αυτό το φαινόμενο "η μαγεία της αρρενωπότητας" (σ.τ.μ. male mystique κατά το feminine mystique). Αφήνει τα μικρά αγόρια, αργότερα άντρες, συναισθηματικά ασώματους, φοβισμένους να δείξουν αδυναμία και συχνά ανίκανους να έρθουν σε επαφή, να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους.


Στο βιβλίο του, Γιατί οι άντρες δεν μπορούν να νιώσουν, ο Marvin Allen αναφέρει: "Αυτά τα μηνύματα ενθαρρύνουν τα αγόρια να είναι ανταγωνιστικά, να επικεντρώνονται στην επιφανειακή επιτυχία, να βασίζονται στην εξυπνάδα, να αντέχουν το φυσικό πόνο και να καταπιέζουν τα τρωτά τους αισθήματα. Όταν τα αγόρια παραβιάζουν τον κώδικα, δεν είναι σπάνιο να γίνονται θύματα κοροϊδίας, ντροπιάσματος ή γελοιοποίησης". Το κλισέ πως οι άντρες δεν έχουν επαφή με τα αισθήματά τους δε λέει τίποτα για έμφυτα δείγματα ανδρισμού, αλλά προσδιορίζει τα αποτελέσματα στη συμπεριφορά των αυστηρών διδαχών, συχνά καλοπροαίρετων γονιών και της κοινωνίας γενικά. Όπως είπε ο Terry Real όταν μιλήσαμε, αυτή η διαδικασία αποσύνδεσης των αγοριών από το "θηλυκό" τους -ή σωστότερα "ανθρώπινο"- συναισθηματικό εαυτό είναι βαθύτατα επιβλαβής. "Κάθε βήμα είναι επιζήμιο, τραυματικό.Είναι τραυματικό να σε αναγκάζουν να παραιτηθείς από τη μισή σου ανθρώπινη υπόσταση".

Αυτό το τραύμα γίνεται σαφές στους τρόπους που οι άντρες επιχειρούν να μετουσιώσουν τις συναισθηματικές ανάγκες και φοβίες τους. Ενώ οι γυναίκες τείνουν να εσωτερικεύουν τον πόνο, αντίθετα οι άντρες τον εκφράζουν ενάντια στους εαυτούς τους και τους άλλους. Οι γυναίκες, λέει ο Real "κατηγορούν τους εαυτούς τους, νιώθουν άσχημα, ξέρουν ότι νιώθουν άσχημα, θα' θελαν να ξεφύγουν απ'αυτό. Τα αγόρια κι οι άντρες έχουν την τάση να εξωτερικεύουν το άγχος. Το κάνουμε και συχνά δε βλέπουμε τι έχουμε κάνει. Είναι το ανάποδο από την ενοχοποίηση του εαυτού, περισσότερο η αίσθηση ενός θυμωμένου θύματος”. Η Εθνική Ένωση Ψυχικής Υγείας αναφέρει ότι ανεξαρτήτως φυλής και εθνικότητας, οι γυναίκες που είναι πιθανό να πάθουν κατάθλιψη είναι διπλάσιες απ'τους άντρες. Αλλά ο Real πιστεύει ότι οι συμπεριφορές των αντρών κυρίως εξυπηρετούν στη μεταμφίεση της κατάθλιψής τους, που κατά βάση περνάει απαρατήρητη και αδιάγνωστη.

Τα παραδείγματα αυτών των καταστροφικών συμπεριφορών εκτείνονται από τα κοινωνικώς αποδεκτά, όπως η εργασιομανία, μέχρι τα ποινικώς αξιόποινα, όπως η χρήση ουσιών και η βιαιότητα. Είναι δυο φορές πιθανότερο στους άντρες να έχουν διαταραχές σχετικές με την οργή. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών, είναι πιο πιθανό οι άντρες να πίνουν υπερβολικά, με αποτέλεσμα "υψηλότερα ποσοστά νοσηλείας και θανάτων σχετιζόμενων με το αλκοολ". (Πιθανόν επειδή οι άντρες υπό την επήρεια αλκοόλ είναι πιθανότερο να έχουν γενικά επικίνδυνη συμπεριφορά, όπως γρήγορη οδήγηση και χωρίς ζώνη ασφαλείας). Είναι πιθανότερο να έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών μέχρι τα 12, που οδηγεί σε μεγαλύτερη πιθανότητα χρήσης αργότερα παρά στις γυναίκες. Οι Αμερικανοί άντρες είναι πιο πιθανό να σκοτώσουν, (τελούν το 90.5% των φόνων) και να σκοτωθούν (αποτελούν το 76.8% των θυμάτων φόνων). Αυτό επεκτείνεται στους εαυτούς τους, σύμφωνα με μελέτες: "οι άντρες αυτοκτονούν 4 φορές περισσότερο από τις γυναίκες αποτελώντας το 80% των αυτοκτονιών". (Ενδιαφέρον είναι ότι οι απόπειρες αυτοκτονίας γυναικών υπολογίζονται στις 3-4 φορές περισσότερο από των αντρών). Και σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό Γραφείο Φυλακών, οι άντρες είναι το 93% των φυλακισμένων.

Τα καταστροφικά αποτελέσματα της προαναφερόμενης συναισθηματικής αποκοπής έχουν σχέση με τις διαφορές στο μέσο όρο ζωής ανάμεσα στα φύλα. Όπως εξηγεί ο Terry Real:

"Η προθυμία των αντρών να υποτιμήσουν την αδυναμία και τον πόνο είναι τόσο μεγάλη που έχει κατονομαστεί ως η αιτία για το συντομότερο μέσο όρο ζωής τους. Τα 10 χρόνια διαφορά ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες φαίνεται πως δεν έχουν μεγάλη σχέση με γονίδια. Οι άντρες πεθαίνουν νωρίς γιατί δε φροντίζουν τους εαυτούς τους. Οι άντρες περιμένουν περισσότερο μέχρι να ομολογήσουν ότι είναι άρρωστοι, αργούν να ζητήσουν βοήθεια, κι όταν τελικά λαμβάνουν θεραπεία δε συμμορφώνονται τόσο καλά όσο οι γυναίκες.".

Η αρρενωπότητα είναι και δύσκολη να επιτευχθεί και αδύνατον να διατηρηθεί, ένα γεγονός που ο Real βλέπει στη φράση "εύθραυστο ανδρικό Εγώ". Επειδή η αυτοπεποίθηση των αντρών συχνά έγκειται σε ένα τόσο σαθρό κατασκεύασμα, που η προσπάθεια να το διατηρήσουν τους καταβροχθίζει. Η αποφυγή της ντροπής να "ξεμπροστιαστούν" μπορεί να τους οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια. Αυτά όχι για να απαλλαγούν οι άνθρωποι από την ευθύνη των πράξεών τους, αλλά για να ξεκαθαρίσουν οι αιτίες που υποβόσκουν και προκαλούν συμπεριφορές, τις οποίες συχνά αποδίδουμε σε ατομικά αίτια αγνοώντας από πού πηγάζουν.
Ο James Gilligan, πρώην διευθυντής του Κέντρου Μελετών της Βίας στο Χάρβαρντ, έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με την αντρική βία και τις αιτίες της. Σε μια συνέντευξη το 2013, μίλησε για τα ευρήματα των ερευνών του: "Δεν έχω δει ακόμα μια σοβαρά βίαιη πράξη που δεν προκλήθηκε απ'την αίσθηση της ντροπής και της γελοιοποίησης, της έλλειψης σεβασμού, κι η οποία δεν αντιπροσώπευε την προσπάθεια να αποτρέψει ή να διορθώσει αυτή την "απώλεια του κύρους"- άσχετα από τη σοβαρότητα της ποινής, ακόμα κι αν περιλαμβάνει το θάνατο".

Υπερβολικά συχνά, οι άντρες υποφέρουν μόνοι τους, πιστεύοντας πως η αποκάλυψη του προσωπικού τους πόνου ισοδυναμεί με απώλεια της αρρενωπότητάς τους. "Ως κοινωνία, σεβόμαστε περισσότερο τους πληγωμένους που συνεχίζουν", γράφει ο Real, "αυτούς που αρνούνται τις δυσκολίες τους, παρά αυτούς που αφήνουν την κατάστασή τους να τους επηρεάσει." Κι όμως το κόστος, τόσο σε ανθρώπους όσο και χρηματικό, του να μην αναγνωρίζουμε τον τραυματισμό των αντρών είναι πολύ μεγαλύτερο απ'το να φροντίσουμε αυτές τις πληγές, ή να αποφύγουμε τη δημιουργία τους εξαρχής. Είναι κρίσιμο να ξεκινήσουμε να λαμβάνουμε υπόψη τι κάνουμε στα μικρά αγόρια, πώς το κάνουμε, και το τεράστιο συναισθηματικό κόστος της εκβιαστικής αρρενωπότητας, που μετατρέπει συναισθηματικά ολοκληρωμένα αγόρια σε συναισθηματικά εξασθενημένους άντρες.

Όταν η αρρενωπότητα καθορίζεται από την έλλειψη, όταν έγκειται, ως έχει, στην παράλογη και απατηλή αντίληψη ότι ο μόνος τρόπος να είσαι άντρας είναι να μην αναγνωρίζεις ένα ουσιώδες κομμάτι του εαυτού σου, οι συνέπειες είναι τραγικές και διαλυτικές για την ψυχή. Ο αποχωρισμός αφήνει τους άντρες ακόμα πιο ευάλωτους, ευαίσθητους και αναγκασμένους να ψάχνουν τρόπους να κατευνάσουν τον πόνο που δημιουργούν οι απαιτήσεις μας περί ανδρισμού. Όπως γράφει ο Terry Real, “Η εσωτερίκευση του πόνου μιας γυναίκας με κατάθλιψη την αποδυναμώνει και παρεμποδίζει τη δυνατότητά της για άμεση επικοινωνία. Η τάση ενός άντρα με κατάθλιψη να εξωθεί τον πόνο...μπορεί να τον καταστήσει ψυχολογικά επικίνδυνο".

Έχουμε θέσει ένα άδικο κι ανέφικτο πρότυπο, και στην προσπάθεια να ανταπεξέλθουν, οι άντρες σκοτώνουν τους εαυτούς τους. Πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από τις απαρχαιωμένες μας ιδέες περί αρρενωπότητας και του τι είναι άντρας. Πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τους άντρες ως εγγενώς αυτό, χωρίς καμιά ανάγκη να αποδείξουν ποιοι είναι, στους εαυτούς τους ή οποιονδήποτε άλλο.

Ακίνδυνου, ελπιδοφόρου, ανεμπόδιστου

Τώρα, στη βάρκα όπου κι αν μπεις άδεια θα φτάσει
Εγώ αποβλέπω· σ' έναν μακρύ θαλασσινό Κεραμεικό
Με Κόρες πέτρινες και που κρατούν λουλούδια. Θα 'ναι νύχτα και
Αύγουστος
Τότε που αλλάζουν των αστερισμών οι βάρδιες. Και τα βουνά
ελαφρά
Γιομάτα σκοτεινόν αέρα στέκουν λίγο πιο πάνω απ' τη γραμμή του
ορίζοντα
οσμές εδώ ή εκεί καμένου χόρτου. Και μια λύπη άγνωστης γενεάς
Που από ψηλά
κάνει ρυάκι πάνω στην αποκοιμισμένη θάλασσα
Λάμπει μέσα μου κείνο που αγνοώ. Μα ωστόσο λάμπει
Αχ ομορφιά κι αν δεν μου παραδόθηκες ολόκληρη ποτέ
Κάτι κατάφερα να σου υποκλέψω. Λέω: κείνο το πράσινο κόρης
οφθαλμού που πρωτο-
Εισέρχεται στον έρωτα και τ' άλλο το χρυσό, που όπου κι αν το
τοποθετείς ιουλίζει.
Τραβάτε τα κουπιά οι στα σκληρά εθισμένοι. Να με πάτε κει που
οι άλλοι παν
Δε γίνεται. Δεν εγεννήθηκα ν' ανήκω πουθενά
Τιμαριώτης τ' ουρανού κει πάλι ζητώ ν' αποκατασταθώ
Στα δίκαιά μου. Το λέει κι ο αέρας
Από μικρό το θαύμα είναι λουλούδι και άμα μεγαλώσει θάνατος
Αχ ομορφιά συ θα με παραδώσεις καθώς ο Ιούδας
Θα 'ναι νύχτα και Αύγουστος. Πελώριες άρπες που και που
θ' ακούγονται και
Με το λίγο της ψυχής μου κυανό η Όξω Πέτρα μέσ' από τη μαυρίλα
Θ' αρχίσει ν' αναδύεται. Μικρές θεές, προαιώνια νέες
Φρύγισσες ή Λυδές με στεφάνι ασημί και με πρασινωπά πτερύγια
γύρω μου άδοντας θα συναχτούν
Τότε που και του καθενός τα βάσανα θα εξαργυρώνονται
Χρώματα βότσαλου πικρού: τόσα
Με περόνες πόνου όλες σου οι αγάπες: τόσα
Του βράχου η τύρφη και του άφραχτου ύπνου σου η φρικαλέα
ραγισματιά: δυο φορές τόσα
Ώσπου κάποτε, ο βυθός μ' όλο του το πλαγκτόν κατάφωτο
Θ' αναστραφεί πάνω από το κεφάλι μου. Κι άλλα ως τότε
ανεκμυστήρευτα
Σαν μέσ' από τη σάρκα μου ιδωμένα θα φανερωθούν
Ιχθείς του αιθέρος, αίγες με το λιγνό κορμί κατακυμάτων
κωδωνοκρουσίες του Μυροβλήτη
Ενώ μακριά στο βάθος θα γυρίζει ακόμα η γη με μια βάρκα μαύρη
κι άδεια χαμένη στα πελάγη της.


Οδυσσέας Ελύτης, Τα ελεγεία της Οξώπετρας, 1991

Mutability

We are as clouds that veil the midnight moon;
How restlessly they speed, and gleam, and quiver,
Streaking the darkness radiantly!--yet soon
Night closes round, and they are lost forever:

Or like forgotten lyres, whose dissonant strings
Give various response to each varying blast,
To whose frail frame no second motion brings
One mood or modulation like the last.

We rest.--A dream has power to poison sleep;
We rise.--One wandering thought pollutes the day;
We feel, conceive or reason, laugh or weep;
Embrace fond woe, or cast our cares away:

It is the same!--For, be it joy or sorrow,
The path of its departure still is free:
Man's yesterday may ne'er be like his morrow;
Nought may endure but Mutability.


Percy Bysshe Shelley

Ο δημιουργός

Είμαστε το ποτάμι που μνημονεύεις, Ηράκλειτε.
Είμαστε ο χρόνος. Η άπιαστη ροή του
μεταφέρει λέοντες και όρη,
χαμένες αγάπες και στάχτες ηδονής,
αστείρευτες πλανεύτρες ελπίδες,
αναρίθμητα ονόματα αυτοκρατοριών
που τώρα δεν είναι παρά σκόνη,
εξάμετρα, ρωμαϊκά κι ελληνικά,
μια θάλασσα, ερεβώδη υπό το κράτος της αυγής,
τα όνειρα, πρόγευση του θανάτου,
τα άρματα και τον πολεμιστή, μνημεία,
τα δυο πρόσωπα του Ιανού, άγνωστα μεταξύ τους,
τους φιλντισένιους λαβυρίνθους που
χαράζουν τα πιόνα πάνω στην σκακιέρα,
το κόκκινο χέρι του Μάκβεθ, ικανό
να αιματοποτίσει τις θάλασσες, τη μυστική
εργασία των ρολογιών μέσα στις σκιές,
έναν ατέρμονα καθρέφτη που αντικρίζεται
σε άλλον καθρέφτη και κανείς δεν υπάρχει να τους δει,
ατσαλένια ελάσματα και γοτθική γραφή,
μια ράβδο από θειάφι κλεισμένη σε ντουλάπι,
βαρύθυμα καμπανίσματα της αϋπνίας,
χαραυγές, δύσεις και δειλινά,
αντίλαλους, φυρονεριά, άμμο, λειχήνες, όνειρα.
Δεν είμαι άλλο παρά τούτες οι εικόνες
που η τύχη μοιράζει και η πλήξη ονοματίζει.
Μ’ αυτές, παρότι τυφλός κι αδύναμος,
οφείλω να δουλέψω τον άφθαρτο στίχο
και (είναι χρέος μου) μαζί τους να σωθώ.


Jorge Luis Borges

Μανθρασπέντα

Τι τέλεια κατσίκια τα κατσίκια.
Χθες γεννηθήκαν και πώς ξέρουν κιόλας με τόση ακρίβεια
όλα τα κατσικίσια πράγματα.
Θαρρείς και σπούδαζαν κατσικωσύνη μια ολόκληρη
αιωνιότητα.


Γιάννης Υφαντής

Ερωτική ιστορία

Δυὸ χρόνια ἐκείνη τὸν περίμενε, μὲ τὴν ψυχή στὰ δόντια, ὅπως λένε,
κ’ ἐκεῖνος ἦρθε κάποια μέρα, ἀρχὲς τῆς ἄνοιξης, σὰ νὰ μὴν εἶχε συμβεῖ τίποτα.
Αὐτό ἀκριβῶς τὴ σκότωσε. Δέν κατάλαβε ἐκεῖνος
πὼς ἦταν πεθαμένη ἀντίκρυ του, μὲ φόντο
ἕνα περίλαμπρο, τετράγωνο, ἀνοιχτό παράθυρο.

Τὴν κοίταζε μ’ ἐρωτικὴν αὐτοπεποίθηση,
μ’ αὐτὴ τὴν εὔκολη, σχεδόν ἐπαγγελματική, ἀσκημένη ἐπιθυμία. Τὸ βλέμμα του
ζεστά ψυχρό τρυπάνιζε κάποια παλιά ναρκωμένη πληγή μές στὰ ὀστά της.

Κ’ ἤτανε μιὰ σκηνή παράξενη κι ὡραία, σὰν κάποιος
νἄχε πεθάνει ἀμίλητος στὴν πολυθρόνα τοῦ ὀδοντιατρείου
κι ὁ γιατρὸς νὰ συνέχιζε ἥσυχα νὰ τοῦ σφραγίζει ἕνα δόντι
ἐνῶ ὁ ἥλιος τοῦ Ἰουνίου λαμποκοποῦσε στὸ καφετί πετσί τῆς πολυθρόνας.


Γιάννης Ρίτσος

Μεταμόρφωση

Να μεταμορφωθείς
ν' αναποδογυρίσεις τον εαυτό σου σαν ένα γάντι
να στροβιλίζεσαι σαν ένας πλανήτης
να περάσεις τον εαυτό σου μέσα από τον εαυτό σου
έτσι που κάθε μέρα να διαπερνά την κάθε νύχτα
έτσι που η κάθε λέξη να τρέχει στην άλλη πλευρά της αλήθειας
έτσι που ο κάθε στίχος ν' αποκαλύπτεται από μόνος του
και να διαχέει το δικό του φως
έτσι που κάθε πρόσωπο που αφήνεται σ' ένα χέρι
να ιδρώνει μέσα στο δέρμα της παλάμης

Έτσι που αυτή η γραφίδα να
μεταλλάσεται σε καθαρή σιωπή
Ήθελα να πω σε αγάπη

Να πέσεις από ένα άλογο
να κηλιδώσεις το πρόσωπο με στάχτη
να τυφλωθείς
ν' ανασηκωθείς
και να επιτρέψεις στον εαυτό σου
να οδηγηθεί σαν τον τυφλό Σαούλ
προς τη Δαμασκό.


Άννα Καμιένσκα,

μτφρ. Βασίλης Καραβίτης, από το βιβλίο "Ξαφνιάσματα" εκδ. Μελάνι

Η αγάπη είναι ο φόβος

Η αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους.
Όταν υπόταξαν τις μέρες μας και τις κρεμάσανε σα δάκρυα
Όταν μαζί τους πεθάνανε σε μιαν οικτρή παραμόρφωση
Τα τελευταία μας σχήματα των παιδικών αισθημάτων
Και τί κρατά τάχα το χέρι που οι άνθρωποι δίνουν;

Ξέρει να σφίξει γερά εκεί που ο λογισμός μάς ξεγελά
Την ώρα που ο χρόνος σταμάτησε και η μνήμη ξεριζώθηκε
Σα μιαν εκζήτηση παράλογη πέρα από κάθε νόημα;

(Κι αυτοί γυρίζουν πίσω μια μέρα χωρίς στο μυαλό μια ρυτίδα
Βρίσκουνε τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους που μεγάλωσαν
Πηγαίνουνε στα μικρομάγαζα και στα καφενεία της συνοικίας
Διαβάζουνε κάθε πρωί την εποποιία της καθημερινότητας).

Πεθαίνουμε τάχα για τους άλλους ή γιατί έτσι νικούμε τη ζωή
Ή γιατί έτσι φτύνουμε ένα ένα τα τιποτένια ομοιώματα
Και μια στιγμή στο στεγνωμένο νου τους περνά μιαν ηλιαχτίδα
Κάτι σα μια θαμπήν ανάμνηση μιας ζωικής προϊστορίας.

Φτάνουνε μέρες που δεν έχεις πια τί να λογαριάσεις
Συμβάντα ερωτικά και χρηματιστηριακές επιχειρήσεις
Δε βρίσκεις καθρέφτες να φωνάξεις τ’ όνομά σου
Απλές προθέσεις ζωής διασφαλίζουν μιαν επικαιρότητα
Ανία, πόθοι, όνειρα, συναλλαγές, εξαπατήσεις
Κι αν σκέφτομαι είναι γιατί η συνήθεια είναι πιο προσιτή από την τύψη.

Μα ποιός θά ’ρθει να κρατήσει την ορμή μιας μπόρας που πέφτει;
Ποιός θα μετρήσει μια μια τις σταγόνες πριν σβήσουν στο χώμα
Πριν γίνουν ένα με τη λάσπη σαν τις φωνές των ποιητών;

Επαίτες μιας άλλης ζωής της Στιγμής λιποτάχτες
Ζητούνε μια νύχτα απρόσιτη τα σάπια τους όνειρα.
Γιατί η σιωπή μας είναι ο δισταγμός για τη ζωή και το θάνατο.


Μανόλης Αναγνωστάκης

Love

The weight of the world
is love.
Under the burden
of solitude,
under the burden
of dissatisfaction
the weight,
the weight we carry
is love.
Who can deny?
In dreams
it touches
the body,
in thought
constructs
a miracle,
in imagination
anguishes
till born
in human--
looks out of the heart
burning with purity--
for the burden of life
is love,
but we carry the weight
wearily,
and so must rest
in the arms of love
at last,
must rest in the arms
of love.
No rest
without love,
no sleep
without dreams
of love--
be mad or chill
obsessed with angels
or machines,
the final wish
is love
--cannot be bitter,
cannot deny,
cannot withhold
if denied:
the weight is too heavy
--must give
for no return
as thought
is given
in solitude
in all the excellence
of its excess.
The warm bodies
shine together
in the darkness,
the hand moves
to the center
of the flesh,
the skin trembles
in happiness
and the soul comes
joyful to the eye--
yes, yes,
that's what
I wanted,
I always wanted,
I always wanted,
to return
to the body
where I was born.


Αllen Ginsberg

Υπάρχουν λέξεις

Υπάρχουν λέξεις που δεν μπορούν να ειπωθούν δύο φορές,

εκείνος που τις είπε κάποτε ξόδεψε όλες σου τις αισθήσεις.

Μόνο δύο πράγματα δεν έχουν ποτέ το τέλος τους:

το γαλάζιο του ουρανού και του Δημιουργού το έλεος.



Anna Akhmatova

Fear, Pain, Love

Οι άνθρωποι φοβούνται τους εαυτούς τους, την ίδια τους την πραγματικότητα, τα συναισθήματά τους πάνω από όλα. Οι άνθρωποι λένε πόσο υπέροχη είναι η αγάπη αλλά αυτά είναι βλακείες. Η αγάπη πονάει. Τα συναισθήματα είναι ενοχλητικά. Οι άνθρωποι διδάσκονται ότι ο πόνος είναι κακός και επικίνδυνος. Πώς να αντιμετωπίσουν την αγάπη αν φοβούνται να νιώσουν; Ο πόνος υπάρχει για να μας ξυπνάει. Οι άνθρωποι προσπαθούν να κρύψουν τον πόνο τους. Αλλά κάνουν λάθος. Ο πόνος είναι κάτι για να κουβαλάς, σαν ράδιο. Νιώθεις τη δύναμή σου όταν βιώνεις τον πόνο. Όλο το θέμα είναι στο πώς τον κουβαλάς. Αυτό έχει σημασία. Ο πόνος είναι συναίσθημα. Τα συναισθήματά σου είναι κομμάτι σου. Η δική σου πραγματικότητα. Αν ντρέπεσαι για αυτά, και τα κρύβεις, επιτρέπεις στην κοινωνία να καταστρέψει την πραγματικότητά σου. Θα έπρεπε να διεκδικήσεις το δικαίωμά σου να βιώνεις τον πόνο σου. ―Jim Morrison

People are afraid of themselves, of their own reality; their feelings most of all. People talk about how great love is, but that’s bullshit. Love hurts. Feelings are disturbing. People are taught that pain is evil and dangerous. How can they deal with love if they’re afraid to feel? Pain is meant to wake us up. People try to hide their pain. But they’re wrong. Pain is something to carry, like a radio. You feel your strength in the experience of pain. It’s all in how you carry it. That’s what matters. Pain is a feeling. Your feelings are a part of you. Your own reality. If you feel ashamed of them, and hide them, you’re letting society destroy your reality. You should stand up for your right to feel your pain. ―Jim Morrison



Νομίζεις πως ο πόνος και ο σπαραγμός σου είναι πρωτοφανείς στην ιστορία του κόσμου, αλλά μετά διαβάζεις. Τα βιβλία ήταν αυτά που με δίδαξαν ότι τα πράγματα που με βασάνιζαν περισσότερο ήταν αυτά ακριβώς που με συνέδεαν με όλους τους ανθρώπους που ζούσαν, ή είχαν ποτέ ζήσει. ―James Baldwin

You think your pain and your heartbreak are unprecedented in the history of the world, but then you read. It was books that taught me that the things that tormented me most were the very things that connected me with all the people who were alive, or who had ever been alive. ―James Baldwin


Αγάπη είναι αυτό με το οποίο γεννιόμαστε. Φόβος είναι αυτό που μαθαίνουμε εδώ. —Marianne Williamson

Love is what we were born with. Fear is what we learned here. —Marianne Williamson



Υπάρχουν δυο βασικές κινητήριες δυνάμεις: φόβος και αγάπη. Όταν φοβόμαστε, αποτραβιόμαστε από τη ζωή. Όταν ερωτευόμαστε, ανοιγόμαστε σε όλα όσα έχει η ζωή να προσφέρει με πάθος, ενθουσιασμό και αποδοχή. Χρειάζεται να μάθουμε να αγαπάμε τους εαυτούς μας πρώτα, σε όλο μας το μεγαλείο και τις ατέλειες. Αν δεν μπορούμε να αγαπήσουμε εμάς, δεν μπορούμε να ανοιχτούμε εντελώς στην ικανότητα μας να αγαπάμε άλλους ή στην δυνατότητά μας να δημιουργήσουμε. Η εξέλιξη και όλες οι ελπίδες για ένα καλύτερο κόσμο βρίσκονται στην αφοβια και το ανοιχτόκαρδο όραμα των ανθρώπων που αγκαλιάζουν τη ζωή. —John Lennon

There are two basic motivating forces: fear and love. When we are afraid, we pull back from life. When we are in love, we open to all that life has to offer with passion, excitement, and acceptance. We need to learn to love ourselves first, in all our glory and our imperfections. If we cannot love ourselves, we cannot fully open to our ability to love others or our potential to create. Evolution and all hopes for a better world rest in the fearlessness and open-hearted vision of people who embrace life. —John Lennon

Δυο αγάπες

"Γλυκέ νέε,
Πες μου γιατί περίλυπος περιπλανιέσαι αναστενάζοντας σε τούτο τον ωραίο τόπο; Κάνε μου τη χάρη, αν θες, και μίλα μου.
Πώς ονομάζεσαι;" Κι εκείνος είπε: "Με λένε Αγάπη."
Αμέσως τότε ο άλλος γύρισε καταπάνω μου και φώναξε: "Ψέματα λέει, τ'όνομά του είναι Όνειδος, η Αγάπη είμαι εγώ, και ο προορισμός μου είναι να΄μαι μόνος μέσα στον όμορφο κήπο, ώσπου ήρθε εκείνος μέσα στη νύχτα απρόσκλητος. Εγώ είμαι η αληθινή Αγάπη, εγώ ανάβω στα στήθια αγοριών και κοριτσιών τη σπίθα της αμοιβαιότητας."
Και τότε ο πρώτος αναστέναξε και είπε: "Ας είναι όπως τα λες,
Εγώ είμαι η αγάπη που δεν τολμάει να πει τ'όνομά της."


από το ποίημα Δυο αγάπες
του λόρδου Άλφρεντ Ντάγκλας
δημοσιεύτηκε στο τεύχος 14 του περιοδικού Χαμαιλέων: Συνοθύλευμα από επικίνδυνα και γελαστά ρίσκα, Δεκέμβριος 1894

Ο Άλφρεντ Ντάγκλας ήταν εραστής του Όσκαρ Ουάιλντ, οπότε και δημιουργήθηκε το σκάνδαλο που έστειλε τον δεύτερο στη φυλακή υπό το νόμο περί σοδομισμού.