Το δικαίωμα στο παραλήρημα

Η νέα χιλιετία ήρθε. Δε χρειάζεται να το παίρνουμε και πολύ στα σοβαρά: στο τέλος τέλος το 2001 των Χριστιανών θα αντιστοιχεί στο 1379 των Μουσουλμάνων, στο 5114 των Μάγια και στο 5762 των Εβραίων. Η νέα χιλιετία θα γεννηθεί την πρώτη Ιανουαρίου εξαιτίας ενός καπρίτσιου των συγκλητικών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που αποφάσισαν μια ωραία ημέρα να σπάσουν την παράδοση σύμφωνα με την οποία η έλευση του νέου χρόνου γιορταζόταν στην αρχή της άνοιξης. Αλλά και η μέτρηση των χριστιανικών χρόνων είναι αποτέλεσμα ενός άλλου καπρίτσιου: μια ωραία ημέρα ο πάπας της Ρώμης αποφάσισε να δώσει μια ημερομηνία γέννησης στο Χριστό, παρότι κανείς δεν ξέρει πότε γεννήθηκε ο Χριστός.
Ο χρόνος χλευάζει τα όρια που του βάζουμε, επειδή θέλουμε να πιστεύουμε ότι τάχα εμείς τον ορίζουμε· όλοι οι άνθρωποι όμως γιορτάζουν και φοβούνται αυτά τα σύνορα του χρόνου.

Πρόσκληση για να πετάξουμε μαζί

Μια χιλιετία φεύγει, μια χιλιετία έρχεται. Η πιο κατάλληλη ευκαιρία για τις Κασσάνδρες να βγάλουν πύρινους λόγους περί της τύχης της ανθρωπότητας και για τους εκπροσώπους της οργής του Θεού να προαναγγείλουν το τέλος του κόσμου και το γενικό αφανισμό. Πάντως ο χρόνος συνεχίζει σιωπηλά το μεγάλο του περίπατο στην αιωνιότητα και στο μυστήριο.
Η αλήθεια να λέγεται: μια τέτοια μέρα, όσο αυθαίρετη κι αν είναι, ο καθένας μπαίνει στον πειρασμό να αναρωτηθεί τι θα φέρει η νέα χιλιετία. Και τι να πρωτοσκεφτείς. Ένα μόνο είναι βέβαιο: τον εικοστό πρώτο αιώνα, αν ακόμα ζούμε όλοι εμείς θα είμαστε άνθρωποι του περασμένου αιώνα, και όχι μόνο, θα είμαστε άνθρωποι της περασμένης χιλιετίας.
Παρότι δεν μπορούμε να μαντέψουμε πώς θα είναι τα επόμενα χρόνια, έχουμε τουλάχιστον το δικαίωμα να ονειρευτούμε πώς θα θέλαμε να είναι. Το 1948 και το 1976 ο Οργανισμος Ηνωμένων Εθνών διατύπωσε οικουμενικές διακηρύξεις με εκτενείς καταλόγους ανθρώπινων δικαιωμάτων· αλλά η μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας δεν έχει κανένα άλλο δικαιώμα εκτός από το δικαίωμα να βλέπει, να ακούει και να σιωπά. Τι θα γίνει αν αρχίσουμε να ασκούμε το δικαίωμα στο όνειρο, που δε διακηρύχτηκε ποτέ; Τι θα γίνει αν για μια στιγμούλα αφεθούμε στο παραλήρημα; Ας διαπεράσει το βλέμμα μας το όνειδος και ας ονειρευτούμε έναν άλλο κόσμο όπου:
  ο αέρας θα είναι καθαρός, απαλλαγμένος από το μικρόβιο του ανθρώπινου φόβου και από τα ανθρώπινα πάθη·
  στους δρόμους τα σκυλιά θα συνθλίβουν τα αυτοκίνητα·
  τους ανθρώπους δε θα τους ελέγχει το αυτοκίνητο, δε θα τους προγραμματίζει ο υπολογιστής, δε θα τους εξαγοράζει το σούπερ μάρκετ, δε θα τους παρακολουθεί η τηλεόραση·
  η τηλεόραση θα πάψει να είναι το πιο σημαντικό μέλος της οικογένειας και θα της συμπεριφερόμαστε όπως στο σίδερο ή το πλυντήριο ρούχων·
  οι άνθρωποι θα δουλεύουν για να ζήσουν, αντί να ζουν για να δουλεύουν·
  στους ποινικούς κώδικες θα ενταχθεί και το αδίκημα της βλακείας, το αδίκημα που διαπράττουν όσοι ζουν για να έχουν ή για να κερδίζουν, αντί να ζουν απλώς και μόνο για να ζουν, σαν τα πουλιά που κελαηδούν χωρίς να ξέρουν ότι κελαηδούν και σαν τα παιδιά που παίζουν χωρίς να ξέρουν ότι παίζουν·
  σε καμιά χώρα δε θα φυλακίζονται οι νέοι που αρνούνται να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία, αλλά εκείνοι που θα θέλουν να την υπηρετήσουν·
  οι οικονομολόγοι δε θα ονομάζουν επίπεδο ζωής το επίπεδο της κατανάλωσης, ούτε ποιότητα ζωής την ποσότητα των υλικών αγαθών·
  οι μάγειροι δε θα πιστεύουν ότι είναι ευχάριστο για τους αστακούς να τους βράζουν ζωντανούς·
  οι ιστορικοί δε θα πιστεύουν ότι η εισβολή σε μια χώρα είναι κάτι που την ευχαριστεί·
  οι πολιτικοί δε θα πιστεύουν ότι είναι ευχάριστο για τους φτωχούς να τρώνε υποσχέσεις·
  η σοβαρότητα θα πάψει να θεωρείται αρετή και κανείς δε θα παίρνει στα σοβαρά έναν άνθρωπο που δε θα είναι ικανός να γελάει με τον εαυτό του·
  ο θάνατος και το χρήμα θα χάσουν τις μαγικές τους δυνάμεις και ούτε ο θάνατος ούτε η περιουσία θα μπορούν να μετατρέπουν έναν παλιάνθρωπο σε ευυπόληπτο πολίτη·
  κανείς δε θα θεωρείται ήρωας ή χαζός επειδή κάνει αυτό που πιστεύει ότι είναι σωστό αντί να κάνει αυτό που τον συμφέρει περισσότερο·
  ο κόσμος δε θα πολεμάει πια τους φτωχούς αλλά τη φτώχεια και η στρατιωτική βιομηχανία δε θα έχει άλλη λύση παρά να κλείσει·
  το φαγητό δε θα είναι εμπόρευμα ούτε η επικοινωνία εμπόριο, επειδή το φαγητό και η επικοινωνία είναι δικαιώματα του ανθρώπου·
  κανείς δε θα πεθαίνει από πείνα επειδή κανείς δε θα πεθαίνει από το πολύ φαΐ·
  κανείς δε θα φέρεται στα παιδιά του δρόμου σα να είναι σκουπίδια, επειδή δε θα υπάρχουν παιδιά του δρόμου·
  κανείς δε θα φέρεται στα πλούσια παιδιά σα να είναι λεφτά, επειδή δε θα υπάρχουν πλούσια παιδιά·
  η εκπαίδευση δε θα είναι προνόμιο μόνο όσων μπορούν να την πληρώσουν·
  η αστυνομία δε θα είναι εφιάλτης για όσους δεν μπορούν να την εξαγοράσουν·
  η δικαιοσύνη και η ελευθερία, αδέλφια σιαμαία που καταδικάστηκαν να ζουν χωριστά, θα ενωθούν και πάλι, πλάτη με πλάτη·
  μια μαύρη γυναίκα θα είναι πρόεδρος της Βραζιλίας και μια άλλη γυναίκα, επίσης μαύρη, θα είναι πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής· μια Ινδιάνα γυναίκα θα κυβερνάει τη Γουατεμάλα και μια άλλη το Περού·
  στην Αργεντινή οι τρελές της Πλάζα ντε Μάγιο θα είναι παράδειγμα πνευματικής υγείας, επειδή εκείνες αρνήθηκαν να ξεχάσουν στα χρόνια της υποχρεωτικής λήθης·
  η Αγία Μητέρα Εκκλησία θα διορθώσει τα τυπογραφικά λάθη στους πίνακες του Μωϋσή και η έκτη εντολή θα προστάζει να τιμάμε το σώμα·
  η Εκκλησία επίσης θα υπαγορεύσει μια ακόμη εντολή, που την ξέχασε ο Θεός: «Αγάπα τη φύση, μέρος της οποίας είσαι κι εσύ» ·
  θα ξαναβλαστήσουν τα δάση στον ερημωμένο κόσμο μας και στις ερημωμένες ψυχές·
  οι απελπισμένοι θα ξαναβρούν την ελπίδα τους και οι χαμένοι τη ζωή τους, αφού απελπίστηκαν επειδή ήλπισαν πολύ και χάθηκαν επειδή έψαξαν πολύ·
  όσοι έχουμε θέληση για δικαιοσύνη και ομορφιά θα είμαστε όλοι αδέλφια, όποτε κι αν έχουμε γεννηθεί, όπου κι αν έχουμε ζήσει, χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε καθόλου τα σύνορα του κόσμου και του χρόνου·
  η τελειότητα θα εξακολουθήσει να είναι το βαρετό προνόμιο των θεών· όμως, σ'αυτό τον όμορφο αλλά και γαμημένο κόσμο, θα ζούμε την κάθε νύχτα σαν να'ναι η τελευταία και την κάθε μέρα σαν να'ναι η πρώτη μας.

Μια ερώτηση

Το δωδέκατο αιώνα ο Αλ-Ιντρίσι, επίσημος γεωγράφος του βασιλείου της Σικελίας, σχεδίασε έναν παγκόσμιο χάρτη του κόσμου που ήταν γνωστός μέχρι τότε στην Ευρώπη, και έβαλε το νότο επάνω και το βορρά κάτω. Αυτό ήταν κάτι συνηθισμένο στη χαρτογραφία εκείνης της εποχής. Έτσι, με το νότο επάνω, ζωγράφισε το χάρτη της Νοτίου Αμερικής, οκτώ αιώνες αργότερα, ο Ουρουγουανός ζωγράφος Χοακίν Τόρες-Γκαρσία. «Ο βορράς μας είναι ο νότος», είπε. «Για να πάνε τα καράβια μας στο βορρά κατεβαίνουν, δεν ανεβαίνουν.» 

Αν ο κόσμος είναι έτσι όπως είναι σήμερα, τα πάνω κάτω, μήπως θα έπρεπε να τον γυρίσουμε ανάποδα ώστε να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του; 

Εντουάρντο Γκαλεάνο, από το Ένας κόσμος ανάποδα, μετάφραση Γεωργία Ζακοπούλου

Ο συγγραφέας σταμάτησε το γράψιμο αυτού του βιβλίου τον Αύγουστο του 1998. Αν θέλετε να μάθετε τη συνέχεια να ακούτε, να βλέπετε και να διαβάζετε καθημερινά τις ειδήσεις.

The cure for sorrow

From the moment
it first laid eyes
on you,
this blessing loved you.

This blessing
knew you
from the start.

It cannot explain how

.
It just knows
that the first time
it sat down beside you,
it entered into a conversation
that had already been going on
forever.

Believe this conversation
has not stopped.

Believe this love
still lives—
the love that crossed
an impossible distance
to reach you,
to find you,
to take your face
into its hands
and bless you.

Believe this
does not end—
that the gesture,
once enacted,
endures.

Believe this love
goes on—
that it still
takes your face
into its hands,
that it presses
its forehead to yours
as it speaks to you
in undying words,
that it has never ceased
to gather your heart
into its heart.

Believe this blessing
abides.
Believe it goes with you
always.
Believe it knows you
still.

Jan Richardson

source: MysticMamma

Μνήμη

..Μας έχουν συνηθίσει να υποτιμάμε τη ζωή και μας απαγορεύουν να θυμόμαστε. Κατά κανόνα τα μέσα επικοινωνίας και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δε συνεισφέρουν στην ενσωμάτωση της μνήμης στην πραγματικότητα, αντιθέτως μάλιστα. Κάθε γεγονός διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα, διαχωρίζεται από το παρελθόν του και από το παρελθόν των άλλων. Ο πολιτισμός της κατανάλωσης, πολιτισμός του κατακερματισμού, μας εκπαιδεύει με τέτοιο τρόπο ώστε να πιστεύουμε ότι τα πράγματα συμβαίνουν έτσι από μόνα τους. Ανίκανο να αναγνωρίσει τις ρίζες του, το παρόν προβάλλει στο μέλλον τη δική του επανάληψη. Το αύριο είναι το άλλο όνομα του σήμερα. Η άνιση οργάνωση του κόσμου, που εξευτελίζει την ανθρώπινη μοίρα, ανήκει στην αιώνια τάξη και η αδικία είναι ένα πεπρωμένο που είμαστε υποχρεωμένοι ή να το δεχτούμε ή να το δεχτούμε.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Ή μήπως επαναλαμβάνεται μόνο για κείνους που από τύψεις είναι ανίκανοι να την ακούσουν; Δεν υπάρχει ιστορία βουβή. Η ανθρώπινη ιστορία, όσο και να την τσουρουφλίσουν, όσο και να τη φθείρουν, όσα ψέματα και να πουν, αρνείται να κλείσει το στόμα της. Ο χρόνος που πέρασε εξακολουθεί να υπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση, ζωντανός μέσα στον παρόντα χρόνο, ακόμα κι αν το παρόν δεν το θέλει ή δεν το γνωρίζει. Το δικαίωμα στη μνήμη δεν αναφέρεται ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ, σήμερα όμως πρέπει περισσότερο απο ποτέ να το διεκδικήσουμε και να το εξασκήσουμε: όχι για να επαναληφθεί, όχι για να γίνουμε τα ζωντανά φερέφωνα των νεκρών αλλά για να αποκτήσουμε την ικανότητα να μιλάμε με φωνές που να μην είναι καταδικασμένες να αντηχούν αενάως τη βλακεία και την κακομοιριά. Όταν η μνήμη είναι στ' αλήθεια ζωντανή δεν κάθεται να ρεμβάζει την ιστορία αλλά μας καλεί να γράψουμε ιστορία. Περισσότερο από τα μουσεία, όπου η κακομοίρα πλήττει, η μνήμη βρίσκεται στον αέρα που αναπνέουμε, και δια μέσου του αέρα μας εμπνέει.

Να λησμονήσουμε τη λήθη: ο δον Ραμόν Γκόμεζ ντε λα Σέρνα διηγόταν κάποτε μια ιστορία για κάποιον που είχε τόσο κακή μνήμη ώστε μια μέρα λησμόνησε ότι είχε κακή μνήμη και τα θυμήθηκε όλα. Να ανακαλούμε στη μνήμη μας το παρελθόν, για να λυτρωθούμε από τις κατάρες του: όχι για να δέσουμε τα πόδια του παρόντος, αλλά για να του δώσουμε τη δυνατότητα να προχωρά άνετα, χωρίς παγίδες. Μέχρι πριν από μερικούς αιώνες οι Λατινοαμερικανοί, αντί για το ρήμα despertar (ξυπνώ) χρησιμοποιούσαν το ρήμα recordar (θυμάμαι). Η ίδια λέξη, με ακριβώς την ίδια έννοια, χρησιμοποιείται ακόμα στις μέρες μας σε ορισμένες επαρχίες της Λατινική Αμερικής. Η μνήμη, όταν είναι σε εγρήγορση, είναι κάτι το αντιφατικό, όπως εμείς. Ποτέ δεν ησυχάζει και, όπως εμείς, αλλάζει. Δε γεννήθηκε για να γίνει τροχοπέδη. Μάλλον έχει μια κλίση προς το να γίνει καταπέλτης. Θέλει να είναι λιμάνι αναχώρησης όχι λιμάνι άφιξης. Η μνήμη δεν αρνείται τη νοσταλγία, αλλά προτιμάει την ελπίδα, τον κίνδυνο της ελπίδας και την αψηφισιά της. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η Μνημοσύνη ήταν αδελφή του Χρόνου και του Ωκεανού, και δεν έκαναν λάθος.

Η ατιμωρησία είναι παιδί της κακής μνήμης. Αυτό το γνωρίζουν καλά όλες οι στρατιωτικές δικτατορίες που βασάνισαν τα μέρη μας. Στη Λατινική Αμερική έχουν καεί βουνά από ντοκουμέντα και ολόκληρες οροσειρές από βιβλία: βιβλία που είχαν κάνει το σφάλμα να περιγράφουν την απαγορευμένη πραγματικότητα και βιβλία που απλώς είχαν κάνει το σφάλμα να είναι βιβλία. Στρατιωτικοί, πρόεδροι, μοναχοί: υπάρχει μια μακρά ιστορία από πυρκαγιές, που αρχίζει το 1562 στο Μανί του Γιουκατάν όταν ο μοναχός Ντιέγο ντε Λάντα πέταξε στις φλόγες τα βιβλία των Μάγιας θέλοντας να κάψει τη μνήμη των ιθαγενών. Αν θέλουμε να αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές ακόμα διάσημες πυρές αρκεί να θυμηθούμε ότι το 1870, όταν οι στρατοί της Αργεντινής, της Βραζιλίας και της Ουρουγουάης ισοπέδωσαν την Παραγουάη, έκαναν στάχτη τα ιστορικά αρχεία των ηττημένων. Είκοσι χρόνια αργότερα η κυβέρνηση της Βραζιλίας έκαψε όλα τα χαρτιά που αποδείκνυαν τους τρεισήμισι αιώνες της μαύρης σκλαβιάς. Το 1983 οι στρατιωτικοί πέταξαν στη φωτιά τα ντοκουμέντα του βρώμικου πολέμου εναντίον των συμπατριωτών τους, και το 1995 οι στρατιωτικοί της Γουατεμάλας έκαναν το ίδιο.

Εντουάρντο Γκαλεάνο, Ένας κόσμος ανάποδα

Υστερόγραφο

Τότε, σκέφτηκε να την πει καλοκαίρι.
Γιατί τα καλοκαίρια ανατέλλουν χαρούμενα
κι είναι έμπιστα και δροσερά.

Σε λογαριάζουν δικό τους
και βγάζουν το καπέλο τους
μόλις σε ιδούν.

Εγώ, δεν έχω καπέλο,
έχω όμως μια μικρή πέτρα
στο δάχτυλό μου
που με συγκινεί,
όπως ένα φωτισμένο παράθυρο.

Άκουσε,
αγαπώ τα πράσινα δέντρα
αγαπώ τα νερά σου
αγαπώ την ψυχή σου.
Γι΄αυτό βγαίνω τη νύχτα
να σε συναντήσω.
Κουβαλώ τα χαρακτηριστικά σου
παντού.
Οι άνθρωποι πρέπει να σε καταλαβαίνουν
όταν σηκώνουν το βλέμμα τους
και σ’ ανασαίνουν βαθειά.

Αλλιώς,
είναι πράγματα περιττά
οι ποιήσεις
και τα αισθήματα.


Γιώργος Στογιαννίδης

Έξι χρόνια

για την Nancy

Mια φίλη μας αποκάλεσε παντρεμένο από χρόνια ζευγάρι.
Εγώ τινάχτηκα, εσένα δεν σε νοιάζει.
Στο δρόμο για το σπίτι ρωτάς γιατί ταράχτηκα;
είμαστε κάτι σαν αυτό που είπε, λες εσύ
εγώ λέω όχι.
Δεν είμαστε παντρεμένες
κανείς δεν έχει ευλογήσει αυτή την ένωση,
κανείς δεν μας έδωσε κουζινικά,
μόνες μας αγοράσαμε το μπλέντερ μας
χτίσαμε την κοινή μας ζωή στα μεσοδιαστήματα των νόμων.
Έξι χρόνια ότι μας τράβηξε κοντά,
ένας χαρτογράφος,
μια μαγνητική δύναμη,
τα κορμιά μας,
οι κουβέντες μας,
ο άνεμος,
μια πείνα.
Ακροάτριες μαζί μιλήσαμε.
Ήθελα την σχοινοτενή σου ενέργεια
αποφασιστικότητα
ειλικρίνεια
το παρελθόν σου ως αθλήτριας,
ήθελες την κουλτουριάρικη ευγενική μου ζέση.
Φυσικά και ήταν καταδικασμένο.
Φανέρωσες το θυμό μου,
αντιστάθηκα στον έλεγχό σου.
Η ενέργεια σου με εξάντλησε
τα χέρια μου παραείναι ζεστά για σένα
κέρδισες το βάρος που έχασα.
Η ευγένεια μου είναι ανέντιμη
η τιμιότητα σου αμίλητη.
Μισείς τα διαβάσματα μου,
μισώ την μοτοσυκλέτα σου.
Και όμως κάτι έχει αλλάξει
εσύ έχεις γίνει πιο επιεικής εγώ πιο αποφασιστική.
Τα φέρνουμε βόλτα εύκολα στο σπίτι μας με τους κώδικες η μια της άλλης.
Δεν υπάρχει τίποτα που δεν μπορούμε να πούμε μαζί.
Στέρεο έδαφος κάτω από τα πόδια μας το ξέρουμε το τοπίο
δεν έχουμε επιλογή προορισμού μόνο η διαδρομή είναι ένας γρίφος
ένας καινούριος χάρτης της ίδιας περιοχής.


Αlice Bloch, 1978

Απομαγνητοφώνηση της απαγγελίας της Αθηνάς Αθανασίου από την εκδήλωση ''Η αγάπη δημιουργεί οικογένειες''

Ορυχείο

Σου γράψω γεμάτη τρόμο μέσα από μιά στοά
                                                         νυχτερινή
φωτισμένη από μιαν ελάχιστη λάμπα σα δαχτυλίθρα
ένα βαγόνι περνάει από πάνω μου προσεχτικά
ψάχνει τις αποστάσεις του μη με χτυπήσει
εγώ πάλι άλλοτε κάνω πως κοιμάμαι άλλοτε
πως μαντάρω ένα ζευγάρι κάλτσες παλιές
γιατί έχουν όλα γύρω μου παράξενα παλιώσει

Στο σπίτι
χτες
καθώς άνοιξα τη ντουλάπα έσβησε γίνηκε
σκόνη μ' όλα τα ρούχα της μαζί
τα πιάτα σπάζουν μόλις κανείς τ' αγγίξει
φοβάμαι κι έχω κρύψει τα πηρούνια και τα
                                                      μαχαίρια

τα μαλλιά μου έχουν γίνει κάτι σα στουπί
το στόμα μου άσπρισε και με πονάει
τα χέρια μου είναι πέτρινα
τα πόδια μου είναι ξύλινα
με τριγυρίζουν κλαίγοντας τρία μικρά παιδιά
δεν ξέρω πώς γίνηκε και με φωνάζουν μάνα

Θέλησα να σου γράψω για τις παλιές μας τις χαρές
όμως έχω ξεχάσει να γράφω για πράγματα
                                                              χαρούμενα

Να με θυμάσαι


Μίλτος Σαχτούρης

Αντίτιμο

Μόνο το φίδι ξέρει τι θα πει

ν'αλλάζεις το πετσί σου,

γι'αυτό του περισσεύει το φαρμάκι.

Μιχάλης Γκανάς

Η ανάπτυξη της προσωπικότητας, Καρλ Γιουνγκ

Λαός και δουλοπάροικος και κατακτητής
Αυτοί συμφωνούν σε κάθε αιώνα:
Οι γιοί της γης βρίσκουν μεγαλύτερη χαρά
στην προσωπικότητα και μόνο.

Συχνά αναφέρονται, σε λίγο ελεύθερη απόδοση, οι τελευταίοι δύο στίχοι του Γκαίτε:

Η μεγαλύτερη ευτυχία των παιδιών της γης
είναι η προσωπικότητα και μόνο.

Αυτό σημαίνει ότι ο ύστατος σκοπός του κάθε ανθρώπου και η πιο ισχυρή του επιθυμία είναι να αναπτύει, στην πληρότητά της, την ανθρώπινη ύπαρξη που λέγεται προσωπικότητα. «Η εκπαίδευση για την απόκτηση προσωπικότητας» έχει γίνει ένα παιδαγωγικό ιδεώδες που στρέφει τα νώτα του στο τυποποιημένο, συλλογικό και φυσιολογικό ανθρώπινο ον. Έτσι αναγνωρίζει σωστά το ιστορικό γεγονός ότι οι μεγαλύτερες λυτρωτικές πράξεις της παγκόσμιας ιστορίας προήλθαν από ιθύνουσες προσωπικότητες και ποτέ από την αδρανή μάζα που πάντα παίζει δευτερέυοντα ρόλο και χρειάζεται το δημαγωγό για να κινηθεί. Ο παιάνας του ιταλικού έθνους απευθύνεται στην προσωπικότητα του Ντούτσε και τα μοιρολόγια άλλων εθνών θρηνούν την απουσία μεγάλων ηγετών.

Ο πόθος για προσωπικότητα έχει γίνει πραγματικό πρόβλημα που απασχολεί πολλές διάνοιες σήμερα ενώ, παλιότερα, ένας μοναχά είχε προβλέψει αυτό το πρόβλημα -ο Φρειδερίκος Σίλλερ- και τα γράμματα του για την αισθητική εκπαίδευση έμειναν κοιμισμένα, σαν μια Μαγεμένη Βασιλοπούλα της φιλολογίας, εδώ και έναν αιώνα.

Μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους δεν έδωσε σημασία στον Φρειδερίκο Σίλλερ σαν εκπαιδευτή. Αντίθετα, η furor teutonicus έπεσε με τα μουτρα στην παιδαγωγική -στην εκπαίδευση των παιδιών- άσκησε την παιδική ψυχολογία, έβγαλε στο προσκήνιο τα παιδικά στοιχεία του ενήλικου και, γενικά, τόνισε τόσο πολύ την παιδική ηλικία σαν αποφασιστικό παράγοντα της ζωής και της μοίρας, ώστε σε σύγκριση, να επισκιαστούν ολοκληρωτικά το δημιουργικό νόημα και η δυνατότητα της μεταγενέστερης ενήλικης ύπαρξης. Η εποχή μας εγκαινιάστηκε μεγαλόφωνα σαν αιώνας του παιδιού. Αυτή η απεριόριστη έκταση και εξάπλωση του νηπιαγωγείου ισοδυναμεί με απόλυτη λησμονιά των προβλημάτων της εκπαίδευσης που είχε μαντέψει η ιδιοφυΐα του Σίλλερ.

Κανείς δε θα αρνηθεί, ούτε θα υποτιμήσει, τη σημασία των παιδικών χρόνων. Οι σοβαρές βλάβες, που συχνά κρατούν ολόκληρη ζωή, που προκαλούνται από μιαν ανόητη ανατροφή στο σπίτι και στο σχολείο είναι πολύ φανερές και η ανάγκη για λογικές παιδαγωγικές μεθόδους πολύ επιτακτική. Αν, όμως, θέλουμε να καταπολεμήσουμε το κακό απο τη ρίζα του, θα πρέπει να αναρωτηθούμε στα σοβαρά γιατί εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ανόητες και περιορισμένες μέθοδοι εκπαίδευσης. Και είναι φανερό ότι αυτό συμβαίνει για το μοναδικό λόγο ότι υπάρχουν ανόητοι εκπαιδευτικοί, που δεν είναι ανθρώπινα όντα, αλλά προσωποποιημένα αυτόματα μεθόδου. Όποιος θέλει να εκπαιδεύει θα πρέπει πρώτα να εκπαιδευτεί ο ίδιος. Αλλά η αποστήθιση και η μηχανική εφαρμογή των μεθόδων που ισχύουν σήμερα δεν αποτελούν εκπαίδευση, ούτε για το παιδί ούτε για τον ίδιο τον εκπαιδευτή.

Οι άνθρωποι δεν παύουν να λένε ότι το παιδί πρέπει να ανατραφεί έτσι ώστε να αποκτήσει προσωπικότητα. Φυσικά, θαυμάζω αυτό το υψηλό εκπαιδευτικό ιδανικό. Αλλά ποιος ανατρέφει τα παιδιά έτσι ώστε να αποκτήσουν προσωπικότητα; Πρώτα απ' όλα, έχουμε τους συνηθισμένους, αναρμόδιους γονείς που οι περισσότεροι παραμένουν οι ίδιοι παιδιά σ'όλη τους τη ζωή. Ποιος περιμένει, σε τελευταία ανάλυση, από όλους τους συνηθισμένους γονείς να έχουν «προσωπικότητα» και ποιος σκέφτηκε ποτέ να βρει μια μέθοδο που να οδηγεί τους γονείς στην απόκτηση προσωπικότητας; Γι'αυτό, φυσικά, περιμένουμε περισσότερα από τον παιδαγωγό, από τον εκπαιδευμένο επαγγελματία, που έχει μπολιαστεί, καλού - κακού, με λίγη ψυχολογία με τη μορφή απόψεων αυτής ή της άλλης σχολής που, κατά κανόνα διαφέρουν ριζικά, για το τι υποτίθεται πως είναι η φύση του παιδιού και πώς πρέπει να το χειριστεί κανείς. Το θεωρούμε βέβαιο ότι οι νεαρόι που διαλέγουν την παιδαγωγική για επάγγελμά τους στη ζωή, είναι οι ίδιοι ενήλικες. Κανείς, βέβαια, δε θα ισχυριστεί ότι είναι προσωπικότητες. Οι περισσότεροι ανατράφηκαν με τον ίδιο κακό τρόπο που ανατράφηκαν και τα παιδιά που υποτίθεται πως θα διδάξουν και, κατά κανόνα, δεν έχουν περισσότερη προσωπικότητα απ' ό,τι έχουν τα παιδιά.

Γενικά, η προσέγγισή μας στην εκπαίδευση πάσχει από μια μονόπλευρη έμφαση στο παιδί και από μιαν επίσης μονόπλευρη έλλειψη έμφασης στην ανεπαρκή ανατροφή του ενήλικου εκπαιδευτικού. Ο καθένας που τέλειωσε τις σπουδές του νομίζει ότι έχει αναπτυχτεί στην εντέλεια, δηλ. ότι έχει ωριμάσει. Και θα πρέπει να το νομίζει. Θα πρέπει να έχει αυτή την ακλόνητο πεποίθηση στην ίδια του την επάρκεια, για να μπορέσει να τα βγάλει πέρα στον αγώνα της επιβίωσης. Η αμφιβολία και η αβεβαιότητα θα τον ακρωτηρίαζαν, θα τον εμπόδιζαν, θα υπονόμευαν την απαραίτητη εμπιστοσύνη στην ίδια του την αυθεντία και θα τον έκαναν ακατάλληλο για την επαγγελματική ζωή. Πέρα απ' αυτό, έχουμε την απαίτηση να είναι ικανός, να έχει αυτοπεποίθηση, και να μην αμφιβάλει για τον εαυτό του και για τις ικανότητές του. Ο ειδικός είναι καταδικασμένος σε επάρκεια.

Όλοι γνωρίζουμε ότι αυτές οι συνθήκες δεν είναι ιδεώδεις. Μπορούμε να πούμε όμως, με κάποιαν επιφύλαξη, ότι κάτω από τις σημερινές συνθήκες είναι οι καλλίτερες που υπάρχουν. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε πως θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικές. Απλούστατα, δεν μπορούμε να περιμένουμε περισσότερα από το μέσο εκπαιδευτικό απ' ό,τι από το μέσο γονιό. Αν είναι καλός στο επάγγελμά του, θα πρέπει να αρκεστούμε σ'αυτό, ακριβώς όπως και με τους γονείς που ανατρέφουν τα παιδιά τους όσο καλλίτερα μπορούν.

Είναι καλλίτερα να μην εφαρμόζουμε στα παιδιά το υψηλό ιδεώδες της εκπαίδευσης της προσωπικότητας. Γιατί αυτό που εννοούμε γενικά όταν λέμε προσωπικότητα, δηλ. έναν ψυχικό πλούτο με καθορισμένο σχήμα, ικανό να αντιστέκεται και προικισμένον με ενέργεια, είναι ένα ενήλικο ιδεώδες. Μόνο σ'έναν αιώνα που το άτομο δεν έχει ακόμα αποκτήσει συνείδηση του λεγόμενου προβλήματος της ενηλικιότητάς του ή - ακόμα χειρότερα - όταν συνειδητά το αποφεύγει, παρατηρείται το φαινόμενο να θέλουν οι άνθρωποι να επιβάλουν αυτό το ιδεώδες στην παιδική ηλικία. Για την ακρίβεια, υποπτεύομαι ότι ο σύγχρονος παιδαγωγικός και ψυχολογικός μας ζήλος, για το παιδί έχει ανέντιμη πρόθεση. Οι άνθρωποι μιλούν για το παιδί, αλλά θάπρεπε να εννοούν τ ο  π α ι δ ί  μ έ σ α   σ τ ο ν   ε ν ή λ ι κ ο. Γιατί στον ενήλικο υπάρχει κρυμμένο ένα παιδί - έ ν α   α ι ώ ν ι ο   π α ι δ ί,  κ ά τ ι   π ο υ   α δ ι ά κ ο π α   γ ί ν ε τ α ι,  π ο υ   π ο τ έ   δ ε ν   σ υ μ π λ η ρ ώ ν ε τ α ι  και που απαιτεί συνεχή φροντίδα, προσοχή και περιποίηση. Αυτό είναι μέρος της ανθρώπινης προσωπικότητας που θέλει να αναπτυχθεί και να ολοκληρωθεί.

Αλλά το ανθρώπινο ον του καιρού μας βρίσκεται τόσο μακρυά από την ολοκλήρωση όσο ο ουρανός από τη γη. Μαντεύοντας θολά το ίδιο του το μειονέκτημα, αρπάχτηκε από την εκπαίδευση των παιδιών και με ζήλο αφοσιώνεται στην παιδική ψυχολογία υποθέτοντας ότι κάτι πρέπει να έχει πάει στραβά στη δική του ανατροφή και παιδική ανάπτυξη - κάτι που μπορεί να ξεριζωθεί στην επόμενη γενιά. Αυτός ο σκοπός είναι, βέβαια, αξιοθαύμαστος, αλλά ναυαγεί μπροστά στο ψυχολογικό γεγονός ότι δεν μπορούμε να διορθώσουμε σ'ένα παιδί ένα λάθος που εμείς εξακολουθούμε να κάνουμε. Τα παιδιά δεν είναι, φυσικά, τόσο ανόητα όσο νομίζουμε και διακρίνουν πολύ καλά τι είναι γνήσιο και τι δεν είναι. Το παραμύθι του Άντερσεν για τη νέα φορεσιά του βασιλιά περιέχει μιαν αθάνατη αλήθεια.

Πόσοι γονείς δεν μου ανάγγειλαν την αξιέπαινη πρόθεσή τους να σώσουν τα παιδιά τους από τις εμπειρίες που οι ίδιοι είχαν ζήσει στην παιδική τους ηλικία! Και όταν τους ρωτούσα: «Είσαστε βέβαιοι ότι εσείς οι ίδιοι έχετε ξεπεράσει αυτά τα λάθη;» ήταν απόλυτα βέβαοι ότι η βλάβη είχε από καιρό διορθωθεί σ'αυτούς. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είχε. Αν, όταν ήταν παιδιά, τους είχαν κρύψει ορισμένους τομείς, αυτοί τους φανέρωναν στα δικά τους παιδιά με μια μέθοδο διαφώτισης που ήταν το ίδιο οδυνηρή. Έτσι, απλούστατα, είχαν πέσει στο άλλο άκρο, η πιο φανερή απόδειξη για την τραγική επιβίωση της παλιάς αμαρτίας. Αυτό, όμως, δεν το έβλεπαν.

Αν υπάρχει κάτι που να θέλουμε να αλλάξουμε στο παιδί, θα πρέπει πρώτα να το εξετάσουμε και να δούμε αν είναι κάτι που θάπρεπε καλύτερα ν'αλλάζουμε στον ίδιο τον εαυτό μας. Σαν παράδειγμα, ας πάρουμε τον ενθουσιασμό μας για την παιδαγωγική. Ίσως να παρεξηγούμε την παιδαγωγική ανάγκη, γιατί θα μας θύμιζε, με δυσάρεστο τρόπο, ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε ακόμα παιδιά σε πολλά και ότι έχουμε απόλυτη ανάγκη από ανάπτυξη.

Όπως και νάχουν τα πράγματα, αυτή αμφιβολία φαίνεται σωστή αν ξεκινήσουμε να εκπαιδεύσουμε αποκλειστικά τα παιδιά για να γίνουν προσωπικότητες. Η προσωπικότητα είναι ένας σπόρος μέσα στο παιδί που μπορεί να αναπτυχθεί μόνο βαθμιαία, καθώς θα μεγαλώνει. Η προσωπικότητα δεν μπορεί να εκδηλωθεί χωρίς οριστικότητα, πληρότητα και ωριμότητα. Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά δεν ταιριάζουν - ουτε θάπρεπε να ταιριάζουν - στο παιδί, γιατί θα του αφαιρούσαν την παιδικότητά του. Τότε θα γινόταν ένας αφύσικος, πρώιμος ψευτο-ενήλικας. Όμως η σύγχρονη εκπαίδευση έχει ήδη βγάλει τέτοια τέρατα, ειδικά σ'εκείνες τις περιπτώσεις όπου οι γονείς έχουν αφιερωθεί, με αληθινό φανατισμό, να κάνουν, παντού και πάντα, ό,τι «καλλίτερο» μπορούν για τα παιδιά τους και να «ζουν μόνο γι'αυτά». Αυτό το ιδεώδες, που προβάλλεται τόσο συχνά, εμποδίζει αποτελεσματικά τους γονείς να αναπτυχτούν οι ίδιοι και τους βοηθάει να επιβάλουν στα παιδιά τους αυτό που εκείνοι θεωρούν «καλλίτερο». Αυτό, όμως, το λεγόμενο «καλλίτερο» δεν είναι ουσιαστικά παρά αυτό που οι γονείς έχουν παραμελήσει στον ίδιο τον εαυτό τους. Έτσι, σπρώχνουν τα παιδιά σε επιτεύξεις που οι ίδιοι ποτέ τους δεν είχαν πραγματοποιήσει και φορτώνουν επάνω τους αυτά που οι ίδοι δεν έχουν εκπληρώσει. Τέτοιοι τρόποι και τέτοια ιδεώδη δημιουργούν εκπαιδευτικές τερατομορφίες.

Κανείς δεν μπορεί να εκπαιδεύσει τους άλλους έτσι ώστε να αποκτήσουν προσωπικότητα, αν δεν έχει ο ίδιος. Και όχι το παιδί, αλλά μονάχα ο ενήλικος μπορεί να αποκτήσει προσωπικότητα, που δεν είναι παρά το ώριμο φρούτο μιας επίτευξης της ζωής που κατευθύνεται σ'αυτό το σκοπό. Η επίτευξη της προσωπικότητας δε σημαίνει άλλο από την καλλίτερη δυνατή ανάπτυξη του κάθε στοιχείου που βρίσκεται σ'ένα ορισμένο ον. Είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς τον άπειρο αριθμό των προϋποθέσεων που θα πρέπει να εκπληρωθούν για να γίνει αυτό. Χρειάζεται μια ολόκληρη ανθρώπινη ζωή, με όλες της τις βιολογικές, τις κοινωνικές και τις πνευματικές πλευρές. Η προσωπικότητα είναι η πιο υψηλή πραγματοποίηση της έμφυτης μοναδικότητας ενός ιδιαίτερου ζωντανού όντος. Η προσωπικότητα είναι μια πράξη μεγάλου θάρρους μπροστά στη ζωή και σημαίνει ολοκληρωτική κατάφαση σ'όλα τα στοιχεία που συνιστούν το άτομο, την πιο πετυχημένη προσαρμογή στις παγκόσμιες συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης, με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία προσωπικής εκλογής.

Το να εκπαιδεύσει κανείς κάποιον ώστε να γίνει όπως περιγράφω παραπάνω, δε μου φαίνεται μικρή υπόθεση. Σίγουρα, αποτελεί το πιο δύσκολο έργο που ο σημερινός πνευματικός κόσμος έχει επωμιστεί. Και, πραγματικά, ένα επικίνδυνο έργο - τόσο επικίνδυνο που ο ίδιος ο Σίλλερ δεν το είχε υποπτευτεί, παρ'όλο που η προφητική του ενορατικότητα τον έκανε να είναι ο πρώτος που τόλμησε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα. Είναι τόσο επικίνδυνο όσο και το τολμηρό και απερίσκεπτο έργο της φύσης που αφήνει τις γυναίκες να γεννούν παιδιά. Δε θάταν έργο ιερόσυλο, Προμηθεϊκό ή ακόμα και Εωσφορικό, αν ένας υπεράνθρωπος επιχειρούσε να φτίαξει, μέσα στα αλχημιστικά σκεύη του, ένα ανθρωπάριο που μετά θα γινόταν ένα γκόλεμ; Κι όμως δε θάκανε παρά μοναχά αυτό που η φύση κάνει κάθε μέρα. Δεν υπάρχει ανθρώπινη φρίκη ή ανωμαλία που μην ξεκινάει από τη μήτρα μιας μητέρας γεμάτης αγάπη. Όπως ο ήλιος λάμπει επάνω σε δικαίους και αδίκους κι όπως οι γυναίκες γεννούν, θηλάζουν και προστατεύουν τα παιδιά του Θεού και του πονηρού, με την ίδια αγάπη, χωρίς να σκέπτονται τα πιθανά αποτελέσματα, έτσι και μεις επίσης αποτελούμε μέρη αυτής της ενιαίας φύσης και, όπως αυτή φέρνουμε μέσα μας το απρόβλεπτο.

Η προσωπικότητα αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής από σπέρματα που είναι δύσκολο ή αδύνατο να τα διακρίνει κανείς και μοναχά οι πράξεις μας φανερώνουν αυτό που είμαστε. Μοιάζουμε με τον ήλιο που συντηρεί τη ζωή της γης και δημιουργεί κάθε τι το ωραίο, το παράξενο και το κακό. Μοιάζουμε με τις μητέρες που κυοφορούν μέσα τους άγνωστη ευτυχία και πόνο. Στην αρχή, δεν ξέρουμε τι καλές ή κακές πράξεις, τι μοίρα, τι καλό και τι κακό κλείνουμε μέσα μας και μοναχά το φθινόπωρο μπορεί να δείξει αυτό που έσπειρε η άνοιξη. Μοναχά το βράδι μπορεί να φανεί αυτό που άρχισε το πρωί.

Η προσωπικότητα, σαν απόλυτη πραγματοποίηση της πληρότητας του είναι μας, είναι ένα ανέφικτο, ιδεώδες. Αλλά η ανεφικτότητα δεν αποτελεί επιχείρημα ενάντια σ'ένα ιδεώδες, γιατί τα ιδεώδη δεν είναι παρά οδηγητικές πινακίδες, ποτέ τέρματα.

Όπως το παιδί πρέπει πρώτα να μεγαλώσει για να εκπαιδευτεί, έτσι και η προσωπικότητα πρέπει πρώτα να ξεδιπλωθεί προτού μπορέσει να υποταχτεί στην εκπαίδευση. Και σ'αυτό το σημείο ακριβώς αρχίζει ο κίνδυνος. Έχουμε να κάνουμε με κάτι το απρόβλεπτο. Δεν ξέρουμε πώς και προς ποια κατεύθυνση θα αναπτυχτεί η προσωπικότητα που ανθίζει κι έχουμε μάθει αρκετά για να είμαστε δικαιολογημένα λίγο δύσπιστοι. Μεγαλώσαμε με τη Χριστιανική διδασκαλίας της ανθρώπινης φύσης. Αλλά ακόμα και όσοι δε βασίζονται πια στη Χριστιανική διδασκαλία, είναι δύσπιστοι και ανήσυχοι αναφορικά με τις δυνατότητες που βρίσκονται κρυμμένες στα υπόγεια διαμερίσματα του είναι τους. Ακόμα και φωτισμένοι, υλιστές ψυχολόγοι, όπως ο Φρόυντ, μας δίνουν μια πολύ δυσοίωνη εικόνα των πραγμάτων που βρίσκονται μισοκοιμισμένα στα βάθη της ανθρώπινης φύσης. Γι'αυτό, είναι λίγο ριψοκίνδυνο να πει κανείς κάτι καλό για το ξεδίπλωμα της προσωπικότητας. Ωστόσο, το ανθρώπινο πνεύμα είναι γεμάτο από τις πιο παράξενες αντιφάσεις. Υμνούμε την «ιερή μητρότητα» και ποτέ δε μας περνάει από το νου να τη θεωρήσουμε υπεύθυνη για όλα τα ανθρώπινα τέρατα, όπως είναι οι εγκληματίες, οι επικίνδυνοι παράφρονες, οι επιληπτικοί, οι ηλίθιοι και όλων των ειδών οι παραμορφωμένοι. Όταν, όμως, πρόκειται για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, γεμίζουμε από τις πιο σοβαρές αμφιβολίες. Λέμε: «Τότε, όλα είναι δυνατά». Ή προβάλλουμε την αναιμική αντίρρηση του «ατομικισμού». Ο ατομικισμός, όμως, ποτέ δεν ήταν μια φυσική ανάπτυξη, αλλά αποκλειστικά ένας αφύσικος σφετερισμός, μια απροσάρμοστη, αυθάδικη προσποίηση, που συχνά αποδεικνύει την κουφότητά του με την κατάρρευση μπροστά στο πιο μικρό εμπόδιο. Εδώ, όμως. έχουμε να κάνουμε με κάτι διαφορετικό.

Αλλά κανείς δεν αναπτύσσει την προσωπικότητά του επειδή κάποιος του είπε ότι θα του φανεί χρήσιμη. Η φύση δεν έχει επιτρέψει ακόμα σε κανένα να της επιβληθεί με καλοπροαίρετες συμβουλές. Μονάχα η ανάγκη, με τις αιτιολογικές συσχετήσεις της, μπορεί να κινητοποιήσει τη φύση, όπως και την ανθρώπινη φύση. Τίποτα δεν αλλάζει αν δεν υπάρχει ανάγκη και η ανθρώπινη προσωπικότητα λιγότερο απ'όλα. Είναι τρομερά συντηρητική, για να μην πω αδρανής. Το μόνο που μπορεί να την ξεσηκώσει είναι πιο έντονη ανάγκη. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν υπακούει σε επιθυμία, σε διαταγή και σε ενορατικότητα, αλλά μονάχα στην ανάγκη. Θέλει την ενεργητική επιβολή τόσο μιας εσωτερικής όσο και μιας εξωτερικής αναγκαιότητας. Κάθε άλλη ανάπτυξη θα ήταν ατομικισμός. Γι'αυτό, η κατηγορία του ατομικισμού αποτελεί φτηνή βρισιά όταν εκτοξεύεται ενάντια στη φυσική ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Το ρητό: «Γιατί πολύ οι κλητοί, αλλά λίγοι οι εκλεκτοί» εφαρμόζεται εδώ όσο πουθενά αλλού. Γιατί η ανάπτυξη της προσωπικότητας, από τη σπερματική της κατάσταση ως την πλήρη συνειδητότητα, είναι ταυτόχρονα χάρισμα και κατάρα. Το πρώτο της αποτέλεσμα είναι ο συνειδητός και αναπόφευκτος διαχωρισμός του ατόμου από την αδιαφοροποίητη και μη-συνειδητή αγέλη. Αυτό σημαίνει απομόνωση και δεν υπάρχει καμιά πιο παρηγορητική λέξη γι'αυτήν την κατάσταση. Ούτε η οικογένεια, ούτε η κοινωνία, ούτε η θέση μπορούν να γλιτώσουν το άτομο από αυτήν, ούτε η πιο πετυχημένη προσαρμογή στο περιβάλλον, ούτε ακόμα και το πιο ομαλό συνταίριασμα με αυτά. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι μια εύνοια που πληρώνεται ακριβά. Αλλά οι άνθρωποι που μιλούν πιο πολύ για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, αυτοί ακριβώς σκέπτονται λιγότερο απ'όλους τα αποτελέσματα, που είναι τέτοια, ώστε να τρέψουν σε φυγή όλα τα αδύνατα πνεύματα.

Κι όμως, η ανάπτυξη της προσωπικότητας σημαίνει πολλά περισσότερα από το φόβο να μην εξαπολύσει κανείς τέρατα στον κόσμο ή από το φόβο της απομόνωσης. Σημαίνει, επίσης, ότι ο άνθρωπος έχει εμπιστοσύνη στο νόμο του είναι του.

Στη θέση της λέξης «εμπιστοσύνη», θα προτιμούσα να χρησιμοποιήσω την ελληνική λέξη της Καινής Διαθήκης, δηλ. την πίστη. Πιστεύω στο νόμο του είναι μου σημαίνει έχω εμπιστοσύνη σ'αυτό το νόμο, μια πιστή εγκαρτέρηση και μια ελπίδα γεμάτη εμπιστοσύνη. Με λίγα λόγια, μια στάση σαν αυτή που έχει ο θρησκευόμενος άνθρωπος απέναντι στο Θεό. Τώρα αρχίζει να φαίνεται καθαρά ότι πισω από το πρόβλημά μας αναδύεται ένα πρόβλημα βαρύ από συνέπειες. Η προσωπικότητα δεν μπορεί ποτέ να αναπτυχτεί αν το άτομο δε διαλέξει συνειδητά το δικό του δρόμο και με συνειδητή, ηθική απόφαση. Όχι μόνο το αιτιολογικό κίνητρο, δηλ. η ανάγκη, αλλά και μια συνειδητή, ηθική απόφαση πρέπει να προσθέσει τη δύναμή της στην πορεία ανάπτυξης της προσωπικότητας. Αν λείπει το πρώτο, δηλ. η ανάγκη, τότε η λεγόμενη ανάπτυξη δε θα ήταν παρά σκέτος ακροβατισμός της θέλησης. Εάν λείπει το δεύτερο, δηλ. η συνειδητή απόφαση, τότε η ανάπτυξη θα σταματήσει σ'έναν ασυνείδητο αυτοματισμό. Αλλά ο άνθρωπος τότε μόνο μπορεί να κάνει μια ηθική εκλογή του δικού του δρόμου, αν πιστεύει ότι αυτός είναι ο καλλίτερος. Αν πιστεύει ότι κάποιος άλλος δρόμος είναι ο καλλίτερος, τότε θα ζούσε και θα ανάπτυσσε εκείνη την άλλη προσωπικότητα στη θέση της δικής του. Οι άλλοι δρόμοι είναι οι συμβατικότητες ηθικής, κοινωνικής, πολιτικής, φιλοσοφικής ή θρησκευτικής φύσης. Το ότι οι συμβατικότητες ευδοκιμούν, με τη μια ή με την άλλη μορφή, αποδεικνύει ότι εκείνο που κάνει την εκλογή, στη συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας, δεν είναι η ίδια αλλά οι συμβατικότητες και γι'αυτό δεν αναπτύσσεται η ίδια, αλλά αναπτύσσει μια μέθοδο και μια συλλογικότητα επιζήμια για τη δική της πληρότητα.

Ακριβώς όπως η ψυχική και η κοινωνική ζωή της ανθρωπότητας, στο πρωτόγονο επίπεδο, είναι αποκλειστικά μια ομαδική ζωή που της λείπε σε μεγάλο βαθμό η συνειδητότητα του ατόμου, έτσι και η μεταγενέστερη, ιστορική πορεία της ανάπτυξης είναι, επίσης, ένα συλλογικό θέμα και είναι βέβαιο ότι δε θα πάψει να είναι. Γι'αυτό πιστεύω ότι η συμβατικότητα είναι μια συλλογική ανάγκη. Είναι μια προχειρότητα κι όχι ένα ιδεώδες, ηθικό ή θρησκευτικό, γιατί υποταγή σ'αυτήν πάντα σημαίνει απάρνηση της ολότητας και μια φυγή από τις ύστατες συνέπειες του ατομικού όντος.

Το έργο της ανάπτυξης της προσωπικότητας είναι πραγματικά μια περιπέτεια που δεν αρέσει στη μάζα, μια ιδιωτική παρέκλιση από τη λεωφόρο, μια ερμητική ιδιοσυγκρασία -έτσι τουλάχιστον φαίνεται σ'αυτούς που είναι απέξω. Δεν είναι λοιπόν, ν'απορεί κανείς που, από την αρχή, ελάχιστοι μονάχα ξεκίνησαν γι'αυτό το παράξενο ταξίδι. Αν ήταν όλοι τους ανόητοι, θα τους απομακρύναμε από την οπτική μας ακτίνα σαν πρόσωπα που έχουν αποσυρθεί από την πνευματική δραστηριότητα. Δυστυχώς, όμως, οι προσωπικότητες είναι, γενικά, οι θρυλικοί ήρωες της ανθρωπότητας, αυτοί που θαυμάζονται, που τους αγαπούν και τους λατρεύουν, οι αληθινοί γιοι του Θεού που «τα ονόματά τους δε σβήνουν στους αιώνες». Είναι τα λουλούδια και οι καρποί του δέντρου της ανθρωπότητας, οι σπόροι που συνεχίζουν να βλασταίνουν.

My Ancestry DNA

My Ancestry DNA results came in.
Just as I suspected, my great great grandfather
was a monarch butterfly.
Much of who I am is still wriggling under a stone.
I am part larva, but part hummingbird too.
There is dinosaur tar in my bone marrow.
My golden hair sprang out of a meadow in Palestine.
Genghis Khan is my fourth cousin,
but I didn't get his dimples.
My loins are loaded with banyan seeds from Sri Lanka,
but I descended from Ravanna, not Ram.
My uncle is a mastodon.
There are traces of white people in my saliva.
3.7 billion years ago I swirled in golden dust,
dreaming of a planet overgrown with lingams and yonis.
More recently, say 60,000 B.C.
I walked on hairy paws across a land bridge
joining Sweden to Botswana.
I am the bastard of the sun and moon.
I can no longer hide my heritage of raindrops and cougar scat.
I am made of your grandmother's tears.
You conquered rival tribesmen of your own color,
chained them together, marched them naked to the coast,
and sold them to colonials from Savannah.
I was that brother you sold, I was the slave trader,
I was the chain.
Admit it, you have wings, vast and golden,
like mine, like mine.
You have sweat, black and salty,
like mine, like mine.
You have secrets silently singing in your blood,
like mine, like mine.
Don't pretend that earth is not one family.
Don't pretend we never hung from the same branch.
Don't pretend we don't ripen on each other's breath.
Don't pretend we didn't come here to forgive.


Fred LaMotte

Tamara Phillips

Η διδασκαλία του φόβου

...Οι αναλώσιμοι: παιδιά του δρόμου, αργόσχολοι, ζητιάνοι, πόρνες, τραβεστί, ομοφυλόφιλοι, πορτοφολάδες κι άλλοι μικροκλέφτες, ναρκομανείς, μεθύστακες, απόκληροι. Το 1993 οι αναλώσιμοι της Κολομβίας ξετρύπωσαν κάτω από τις πέτρες και συγκεντρώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν: η διαδήλωση αγρίεψε όταν ανακοινώθηκε ότι οι ομάδες κοινωνικής εκκαθάρισης σκότωναν ζητιάνους και τους πουλούσαν για το μάθημα της ανατομίας στους φοιτητές της ιατρικής του Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Μπαρανκίγια. Και τότε ο Νικολάς Μπουεναβεντούρα, ο παραμυθάς, τους διηγήθηκε την αληθινή ιστορία της Γένεσης του Κόσμου. Στους απόβλητους του συστήματος ο Νικολάς είπε ότι όταν ο Θεός δημιουργούσε τον κόσμο, όλο και κάποιο κομματάκι του περίσσευε. Καθώς έπλαθε με τα χέρια του τον ήλιο και το φεγγάρι, το χρόνο, τον κόσμο, τις θάλασσες και τα δάση, ο Θεός πέταγε στην άβυσσο ό,τι του περίσσευε, τα υπολείμματα. Αλλά, μες στην αφηρημάδα του, ο Θεός ξέχασε να δημιουργήσει τη γυναίκα και τον άντρα οπότε η γυναίκα και ο άντρας δεν είχαν άλλη λύση παρά να φτιαχτούν μόνοι τους. Κι εκεί, στα βάθη της αβύσσου, μες στα σκουπίδια, η γυναίκα και ο άντρας δημιουργήθηκαν μόνοι τους με ό,τι είχε πετάξει ο Θεός. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε γεννηθεί από τα σκουπίδια και γι'αυτό όλοι έχουμε κάτι από τη μέρα και κάτι από τη νύχτα και είμαστε όλοι χρόνος και χώμα και νερό και άνεμος.


Εντουάρντο Γκαλεάνο, από το Ένας κόσμος ανάποδα

The house

i

Mother says there are locked rooms inside all women; kitchen of lust,
bedroom of grief, bathroom of apathy.
Sometimes the men - they come with keys,
and sometimes, the men - they come with hammers.

ii

Nin soo joog laga waayo, soo jiifso aa laga helaa,
I said Stop, I said No and he did not listen.

iii

Perhaps she has a plan, perhaps she takes him back to hers
only for him to wake up hours later in a bathtub full of ice,
with a dry mouth, looking down at his new, neat procedure.

iv

I point to my body and say Oh this old thing? No, I just slipped it on.

v

Are you going to eat that? I say to my mother, pointing to my father who is lying on the dining room table, his mouth stuffed with a red apple.

vi

The bigger my body is, the more locked rooms there are, the more men come with keys. Anwar didn’t push it all the way in, I still think about what he could have opened up inside of me. Basil came and hesitated at the door for three years. Johnny with the blue eyes came with a bag of tools he had used on other women: one hairpin, a bottle of bleach, a switchblade and a jar of Vaseline. Yusuf called out God’s name through the keyhole and no one answered. Some begged, some climbed the side of my body looking for a window, some said they were on their way and did not come.

vii

Show us on the doll where you were touched, they said.
I said I don’t look like a doll, I look like a house.
They said Show us on the house.

Like this: two fingers in the jam jar
Like this: an elbow in the bathwater
Like this: a hand in the drawer.

viii

I should tell you about my first love who found a trapdoor under my left breast nine years ago, fell in and hasn’t been seen since. Every
now and then I feel something crawling up my thigh. He should make himself known, I’d probably let him out. I hope he hasn’t
bumped in to the others, the missing boys from small towns, with pleasant mothers, who did bad things and got lost in the maze of
my hair. I treat them well enough, a slice of bread, if they’re lucky a piece of fruit. Except for Johnny with the blue eyes, who picked my locks and crawled in. Silly boy, chained to the basement of my fears, I play music to drown him out.

ix

Knock knock.
Who’s there?
No one.

x

At parties I point to my body and say This is where love comes to die. Welcome, come in, make yourself at home. Everyone laughs, they think I’m joking.


Warsan Shire