Game of thrones και το τέλος της μαρξιστικής θεωρίας
Πώς θα έμοιαζε μια αρκετά υλιστική ανάγνωση του Game of Thrones;
του Sam Kriss
Δε χρειάζεται να το πούμε, μα η μαρξιστική θεωρία δεν είναι αστείο, μια διασκεδαστική τεχνική που μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε καθημερινό φαινόμενο εξιτάρει τη φαντασία κάποιου.
Υπάρχει ένας ανησυχητικός πολλαπλασιασμός αυτού του είδους της τυχαιότητας τελευταία: εφημερίδες δημοσιεύουν μαρξιστικές θεωρίες μολυβιών, μαρξιστικές αναγνώσεις του νέου άλμπουμ της Taylor Swift, μαρξιστικές εκθέσεις για το λόγο που έχουν ρώγες οι άντρες. Ιδρύματα που δεν είχαν φανταστεί ποτέ ότι θα εξέδιδαν μαρξιστικές κριτικές, ας πούμε του τραπεζικού συστήματος, είναι εξαιρετικά χαρούμενα να αφήσουν τα παιδιά του Καρλ να κριτικάρουν τα όνειρά μας.
Στο πιο πρόσφατο παράδειγμα, ο Guardian έχει επιστρατεύσει τον Paul Mason, οικονομικό αναλυτή του Channel 4 News, να δώσει μια ιστορική-υλιστική πρόβλεψη για τις επερχόμενες σεζόν του Game of Thrones.
Όχι ότι υπάρχει κάτι κακό σ'όλα αυτά - όμως αυτοί οι άνθρωποι θα'πρεπε να θυμούνται ότι ο Μαρξισμός είναι φωτιά και κίνδυνος: η θεωρητική προσέγγιση που όχι μόνο καταφέρνει να κατανοήσει τις καπιταλιστικές σχέσεις, αλλά προτείνει την κατάργηση αυτών των σχέσεων.
Με άλλα λόγια, είναι το μόνο αστείο που είναι πραγματικά κωμικό. Ο Μαρξισμός βλέπει τη λεπτεπίλεπτα κουρδισμένη λογική όλων των σύγχρονων κοινωνιών, αναγνωρίζει την απόλυτη χρησιμότητα κάθε στοιχείου, κι έπειτα δηλώνει πως το όλο πράγμα είναι τρελό και ηλίθιο. Εντέλει αποκαλύπτει ότι ο λογικός κόσμος που ζούμε τώρα είναι στην πραγματικότητα ένας εξωπραγματικός κόσμος, γεμάτος snark και grumpkin (μυθικά τέρατα στο GoT), τόσο παράλογος όσο οτιδήποτε στις πιο παραφουσκωμένες μυθοπλασίες.
Το άρθρο του Mason Μπορεί η μαρξιστική θεωρία να προβλέψει το τέλος του Game of Thrones; παρανοεί τόσο τη φαντασία όσο και το μαρξισμό, κυρίως επειδή αποτυγχάνει να κατανοήσει αυτό το σημαντικό σημείο. Μέρος της αποτυχίας του έχει να κάνει επίσης με την υπερβάλλουσα φιλοδοξία του - στο χώρο μιας σύντομης έκθεσης, ο Mason προσπαθεί να προβλέψει τη μελλοντική έκβαση του GoT υπό την άποψη της φεουδαρχίας και την άνοδο του καπιταλισμού, και να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι που ζουν στις καπιταλιστικές οικονομίες απολαμβάνουν φανταστικές ιστορίες που συμβαίνουν μέσα στη μεσαιωνική αποσύνθεση.
Οποιοδήποτε από αυτά τα ζητήματα θα μπορούσε να προσφέρει αρκετό υλικό για ένα ολόκληρο βιβλίο. Μπερδεμένα μεταξύ τους σε λίγο παραπάνω από χίλιες λέξεις, καταλήγουν να περνάνε το ένα πάνω απ'το άλλο σχεδόν ακατανόητα πια. (Φυσικά, δεδομένου του μπερδέματος που έκανε με αυτές τις τρεις ιδέες, αυτός ο αντίλογος θα πρέπει να κάνει περίπου το ίδιο.)
Το κεντρικό επιχείρημα του Mason είναι πως το χρέος και ο όλεθρος που υπέστη το Γουέστερος κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Πέντε Βασιλέων μας παρέχει μια φανταστική αναλογία με την κρίση στον ύστερο μεσαίωνα της δικής μας ιστορίας (επίσης, συγκεχυμένα, με την τρέχουσα κρίση της ΕΕ). Το βασίλειο είναι ώριμο για μια αστική επανάσταση -όπως το θέτει, "Το Γουέστερος χρειάζεται καπιταλιστές"- αλλά, εξαιτίας των περιορισμών του είδους της "υψηλής μυθοπλασίας" [το είδος αυτό που έχει να κάνει με κόσμους εκτός της δικής μας πραγματικότητας, σε ένα δευτερεύον/παράλληλο σύμπαν,χρόνο,κλπ], αυτό δεν μπορεί να συμβεί ποτέ. Το κοινωνικό σύστημα σε τέτοιες μυθοπλασίες μπορεί να παρακμάσει, μα δεν καταρρέει ποτέ. Αντίθετα, η φανταστική φεουδαρχία θα βγει αγκομαχώντας από την κρίση της βρίσκοντας νέα γη και πόρους πέρα από τη Θάλασσα του Ηλιοβασιλέματος στη Δύση.
Αυτό το επιχείρημα είναι ασύστολα ανεύθυνο, και ούτε κατά διάνοια μαρξιστικό. Ξεχάστε τους καπιταλιστές: μια Δημοκρατία των Λαών του Γουέστερος είναι δυνατή και επικείμενη - όμως μπορεί να είναι πολύ πιο ξένη και φανταστική απ'όσο πολλοί από μας θα θέλαμε να παραδεχτούμε.
Ξεκινώντας με την τετριμμένη άποψη για τον πραγματικό κόσμο, ορίστε ο απολογισμός του Mason για την κρίση της κάποτε υπαρκτής φεουδαρχίας:
Αυτό που περιγράφει ο Mason δεν είναι μια φεουδαρχική κρίση, αλλά μια καπιταλιστική. Στο ξεκίνημα της μεσαιωνικής περιόδου δεν υπήρχαν όργανα του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, τότε που η φεουδαρχία έπνεε τα λοίσθια υπήρχαν. Κάτι άλλο συνέβη που έβαλε τα θεμέλια για την εμφάνιση της εγχρήματης παγκόσμιας αυτοκρατορίας.
Εκπληκτικά, για κάτι που ισχυρίζεται να είναι μια ιστορική-υλιστική ανάλυση, δεν υπάρχει απολύτως καμία αναφορά στην ταξική πάλη. Η πραγματική κρίση της φεουδαρχίας ήταν ελάχιστα σχετική με τη διαφθορά και την ανηθικότητα της αριστοκρατίας, αλλά ήταν απολύτως συνδεδεμένη με τη συλλογική δράση από μεριάς των εργαζόμενων μαζών.
Αφού ο πληθυσμός της Ευρώπης αποδεκατίστηκε από το Μαύρο Θάνατο, η εργασία ξαφνικά άρχισε να πληρώνεται αξιοπρεπώς, κι όταν αυτό απειλούνταν υπήρχε η αυτοπεποίθηση της εξέγερσης. Οι εξεγέρσεις των χωρικών ήταν σχεδόν αδιάκοπες κατά τη διάρκεια της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου - μόνο στη Γερμανία υπήρξαν πάνω από εξήντα περίοδοι μαζικού ξεσηκωμού ανάμεσα στα 1336 και 1525.
Συχνά οι χωρικοί έπαιρναν αυτό που ζητούσαν: υψηλούς μισθούς, δικαιώματα στις κοινές γαίες και ελεύθερο χρόνο. Ως αποτέλεσμα, η κυρίαρχη τάξη δυσκολευόταν όλο και περισσότερο να καρπωθεί το πλεόνασμα που χρειαζόταν για να συνεχίσει να λειτουργεί το σύστημα: στο τέλος βρήκαν διαφυγή στο μερκαντιλισμό, τις περιφράξεις και την πρωταρχική συσσώρευση.
Στο πιο πρόσφατο παράδειγμα, ο Guardian έχει επιστρατεύσει τον Paul Mason, οικονομικό αναλυτή του Channel 4 News, να δώσει μια ιστορική-υλιστική πρόβλεψη για τις επερχόμενες σεζόν του Game of Thrones.
Όχι ότι υπάρχει κάτι κακό σ'όλα αυτά - όμως αυτοί οι άνθρωποι θα'πρεπε να θυμούνται ότι ο Μαρξισμός είναι φωτιά και κίνδυνος: η θεωρητική προσέγγιση που όχι μόνο καταφέρνει να κατανοήσει τις καπιταλιστικές σχέσεις, αλλά προτείνει την κατάργηση αυτών των σχέσεων.
Με άλλα λόγια, είναι το μόνο αστείο που είναι πραγματικά κωμικό. Ο Μαρξισμός βλέπει τη λεπτεπίλεπτα κουρδισμένη λογική όλων των σύγχρονων κοινωνιών, αναγνωρίζει την απόλυτη χρησιμότητα κάθε στοιχείου, κι έπειτα δηλώνει πως το όλο πράγμα είναι τρελό και ηλίθιο. Εντέλει αποκαλύπτει ότι ο λογικός κόσμος που ζούμε τώρα είναι στην πραγματικότητα ένας εξωπραγματικός κόσμος, γεμάτος snark και grumpkin (μυθικά τέρατα στο GoT), τόσο παράλογος όσο οτιδήποτε στις πιο παραφουσκωμένες μυθοπλασίες.
Το άρθρο του Mason Μπορεί η μαρξιστική θεωρία να προβλέψει το τέλος του Game of Thrones; παρανοεί τόσο τη φαντασία όσο και το μαρξισμό, κυρίως επειδή αποτυγχάνει να κατανοήσει αυτό το σημαντικό σημείο. Μέρος της αποτυχίας του έχει να κάνει επίσης με την υπερβάλλουσα φιλοδοξία του - στο χώρο μιας σύντομης έκθεσης, ο Mason προσπαθεί να προβλέψει τη μελλοντική έκβαση του GoT υπό την άποψη της φεουδαρχίας και την άνοδο του καπιταλισμού, και να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι που ζουν στις καπιταλιστικές οικονομίες απολαμβάνουν φανταστικές ιστορίες που συμβαίνουν μέσα στη μεσαιωνική αποσύνθεση.
Οποιοδήποτε από αυτά τα ζητήματα θα μπορούσε να προσφέρει αρκετό υλικό για ένα ολόκληρο βιβλίο. Μπερδεμένα μεταξύ τους σε λίγο παραπάνω από χίλιες λέξεις, καταλήγουν να περνάνε το ένα πάνω απ'το άλλο σχεδόν ακατανόητα πια. (Φυσικά, δεδομένου του μπερδέματος που έκανε με αυτές τις τρεις ιδέες, αυτός ο αντίλογος θα πρέπει να κάνει περίπου το ίδιο.)
Το κεντρικό επιχείρημα του Mason είναι πως το χρέος και ο όλεθρος που υπέστη το Γουέστερος κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Πέντε Βασιλέων μας παρέχει μια φανταστική αναλογία με την κρίση στον ύστερο μεσαίωνα της δικής μας ιστορίας (επίσης, συγκεχυμένα, με την τρέχουσα κρίση της ΕΕ). Το βασίλειο είναι ώριμο για μια αστική επανάσταση -όπως το θέτει, "Το Γουέστερος χρειάζεται καπιταλιστές"- αλλά, εξαιτίας των περιορισμών του είδους της "υψηλής μυθοπλασίας" [το είδος αυτό που έχει να κάνει με κόσμους εκτός της δικής μας πραγματικότητας, σε ένα δευτερεύον/παράλληλο σύμπαν,χρόνο,κλπ], αυτό δεν μπορεί να συμβεί ποτέ. Το κοινωνικό σύστημα σε τέτοιες μυθοπλασίες μπορεί να παρακμάσει, μα δεν καταρρέει ποτέ. Αντίθετα, η φανταστική φεουδαρχία θα βγει αγκομαχώντας από την κρίση της βρίσκοντας νέα γη και πόρους πέρα από τη Θάλασσα του Ηλιοβασιλέματος στη Δύση.
Αυτό το επιχείρημα είναι ασύστολα ανεύθυνο, και ούτε κατά διάνοια μαρξιστικό. Ξεχάστε τους καπιταλιστές: μια Δημοκρατία των Λαών του Γουέστερος είναι δυνατή και επικείμενη - όμως μπορεί να είναι πολύ πιο ξένη και φανταστική απ'όσο πολλοί από μας θα θέλαμε να παραδεχτούμε.
Ξεκινώντας με την τετριμμένη άποψη για τον πραγματικό κόσμο, ορίστε ο απολογισμός του Mason για την κρίση της κάποτε υπαρκτής φεουδαρχίας:
Τα τεράστια χρέη που είχαν συσσωρευτεί σε ένα διεφθαρμένο σύστημα πατρωνίας, του οποίου οι πραγματικές πηγές πλούτου είχαν στερέψει, ήταν αυτά που στο τέλος κατέστρεψαν αυτό το ίδιο το σύστημα.Μπορεί να υπάρχει η αίσθηση πως κάτι λείπει εδώ. Οι παλιές μοναρχικές δυνάμεις βρίσκονται υπό το βάρος ενός αυξανόμενου χρέους που απειλεί την σταθερότητα της κοινωνίας. Οπότε οι τραπεζίτες σπεύδουν προς διάσωση, μετασχηματίζοντας την φεουδαρχία σε καπιταλισμό. Παρόλο που σ'ένα σύστημα πατρωνίας, όσο διεφθαρμένο κι αν είναι, υποτίθεται πως δεν μπορεί να υπάρχει δημόσιο χρέος.
. . . . Όμως τελικά η δύναμη του εμπορίου άρχισε να συμπιέζει την εξουσία των βασιλιάδων. Και η φεουδαρχία έδωσε τελικά τη θέση της σε ένα άλλο σύστημα, τον καπιταλισμό, που βασίζεται σε εμπόρους, τραπεζίτες, αποικιοκρατική λεηλασία και δουλεμπόριο.
Αυτό που περιγράφει ο Mason δεν είναι μια φεουδαρχική κρίση, αλλά μια καπιταλιστική. Στο ξεκίνημα της μεσαιωνικής περιόδου δεν υπήρχαν όργανα του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, τότε που η φεουδαρχία έπνεε τα λοίσθια υπήρχαν. Κάτι άλλο συνέβη που έβαλε τα θεμέλια για την εμφάνιση της εγχρήματης παγκόσμιας αυτοκρατορίας.
Εκπληκτικά, για κάτι που ισχυρίζεται να είναι μια ιστορική-υλιστική ανάλυση, δεν υπάρχει απολύτως καμία αναφορά στην ταξική πάλη. Η πραγματική κρίση της φεουδαρχίας ήταν ελάχιστα σχετική με τη διαφθορά και την ανηθικότητα της αριστοκρατίας, αλλά ήταν απολύτως συνδεδεμένη με τη συλλογική δράση από μεριάς των εργαζόμενων μαζών.
Αφού ο πληθυσμός της Ευρώπης αποδεκατίστηκε από το Μαύρο Θάνατο, η εργασία ξαφνικά άρχισε να πληρώνεται αξιοπρεπώς, κι όταν αυτό απειλούνταν υπήρχε η αυτοπεποίθηση της εξέγερσης. Οι εξεγέρσεις των χωρικών ήταν σχεδόν αδιάκοπες κατά τη διάρκεια της ύστερης μεσαιωνικής περιόδου - μόνο στη Γερμανία υπήρξαν πάνω από εξήντα περίοδοι μαζικού ξεσηκωμού ανάμεσα στα 1336 και 1525.
Συχνά οι χωρικοί έπαιρναν αυτό που ζητούσαν: υψηλούς μισθούς, δικαιώματα στις κοινές γαίες και ελεύθερο χρόνο. Ως αποτέλεσμα, η κυρίαρχη τάξη δυσκολευόταν όλο και περισσότερο να καρπωθεί το πλεόνασμα που χρειαζόταν για να συνεχίσει να λειτουργεί το σύστημα: στο τέλος βρήκαν διαφυγή στο μερκαντιλισμό, τις περιφράξεις και την πρωταρχική συσσώρευση.
Η παρακμή της φεουδαρχίας ήταν στην πραγματικότητα μια στιγμή απίστευτων ευκαιριών που καταπνίγηκαν με τη βία. Ο Mason δε φαίνεται να το αναγνωρίζει. Αντιθέτως, συνδέει την κρίση του ύστερου μεσαίωνα με αυτό που στη θεωρία της μυθοπλασίας είναι γνωστό ως αποψίλωση [thinning]. Όπως εξηγεί:
Στη σύγχρονη φανταστική μυθιστοριογραφία υπάρχει πάντα μια κρίση του συστήματος: τόσο στην οικονομική τάξη όσο και στις «αύρες» της εξουσίας – της μαγείας- που απορρέει από αυτή. Υπάρχει, στη θεωρία της λογοτεχνίας, ακόμη και ένας τεχνικός όρος για αυτό το κρίσιμο σημείο: ο όρος «thinning» (= αραίωση ή αποψίλωση). Στην Εγκυκλοπαίδεια της Φαντασίας, μάλιστα που έχουν φτιάξει οι John Clute και John Grant ορίζουν ως thinning, «τη συνεχή απειλή της παρακμής», της αποδυνάμωσης του υπάρχοντος status, που συνοδεύεται από ένα διάχυτο πένθος και την αίσθηση της αδικίας στον κόσμο.Όμως, αυτή η αποψίλωση απαιτείται, από τις αφηγηματικές συμβάσεις, να είναι συνεχής και διαβρωτική. Στους φανταστικούς κόσμους επιτρέπονται δράκοι και μάγισσες, αλλά ποτέ αληθινή πρόοδος:
Το Γουέστερος χρειάζεται καπιταλιστές... Όμως αυτό δεν μπορεί να συμβεί στο δευτερεύων/παράλληλο κόσμο της φανταστικής λογοτεχνίας. Δεν μπορεί να επιτραπεί ποτέ στη διαδικασία της αποψίλωσης του συστήματος να φτάσει στο τέλος της: πρέπει να είναι αέναη ώστε να λειτουργήσει η έπαρση [της φεουδαρχίας] στη δραματοποίηση.Για τον Mason, η φαντασία είναι πάντοτε παράλογη, και η πραγματικότητα βγάζει πάντοτε νόημα. Αυτός ο ισχυρισμός είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφίβολος. Καταρχάς, η ανάλυσή του για την τρέχουσα παράταξη των δυνάμεων και των εξουσιών στο GoT είναι εντελώς λανθασμένη.
Οι επαναστάτες χωρικοί και το όνειρό τους για μια Νέα Ιερουσαλήμ είναι σε πλήρη ισχύ - η Αδελφότητα Χωρίς Λάβαρα κατακλύζει την επαρχία, φλογεροί κομμουνιστές και γεμάτοι μονοθεϊστικό ζήλο. Και οι καπιταλιστές που φαντάζεται ο Mason, "ντυμένοι στα μαύρα, με λευκά δαντελένια κολάρα, αυστηρά πρόσωπα και μια αποστροφή προς το σεξ και το ποτό," είναι ήδη εδώ.
Είναι η Σιδερένια Τράπεζα του Μπράαβος: στην τελευταία σεζόν, αποκαλύπτεται πως είναι αυτοί που χρηματοδοτούν τους κρυφά χρεοκοπημένους Λάννιστερ. Είναι αυτοί που ξελασπώνουν τον Στάνις μετά από μια σειρά άσχημες ήττες και εσωτερικά σχίσματα. Κι είναι δύσκολο να πιστέψουμε πως αυτή η πόλη από δραπέτες σκλάβους δεν παρακολουθεί στενά την πρόοδο της Ντενίρις προς την ακτή Εσοσι.
Όταν οι μπρααβοσιανοί χαιρετιούνται, ο ένας λέει valar morghulis, ο άλλος valar doeharis. Όλοι οι άντρες πρέπει να πεθάνουν, όλοι οι άντρες πρέπει να υπηρετήσουν - το μότο του νεκρωτικού καπιταλισμού. Δε νοιάζονται για τη νομιμότητα, την πρωτοτοκία ή το θεϊκό δικαίωμα των βασιλέων. Νοιάζονται για τους αριθμούς στα κατάστιχά τους. Αν πρέπει να αναδιαρθρώσουν ολοκληρωτικά την οικονομία του Γουέστερος για να πάρουν τα λεφτά τους πίσω, θα το κάνουν. Ένα βασίλειο που ρημάζεται από τον πόλεμο είναι ό,τι πρέπει για την πρωταρχική συσσώρευση: η αυγή του φανταστικού καπιταλισμού είναι σε εξέλιξη.
Περισσότερο θεμελιώδες, παρόλα αυτά, είναι ότι ο Mason παρανοεί τι σημαίνει πραγματικά αποψίλωση. Από την Encyclopedia of Fantasy:
Ο Παράλληλος Κόσμος είναι σχεδόν συνέχεια υπό την απειλή κάποιας έκπτωσης, μια απειλή που συχνά συνοδεύεται από το πένθος και/ή μια αίσθηση αδικίας. Στη δομικά άρτια μυθοπλασία, η αποψίλωση μπορεί να ειδωθεί ως μια υποβίβαση της υγιούς Χώρας/Γης σε μια παρωδία του εαυτού της, και ο αποψιλωτικός παράγοντας - τελικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο Σκοτεινός Άρχοντας- φαίνεται σαν να προκαλεί τη ζημιά στη γη από φθόνο.Η αποψίλωση δεν είναι ζήτημα της αποδοτικότητας των καλλιεργειών ή της ποσότητας χρυσού στα εμπορικά πλοία από το Λάνισπορτ. Δεν είναι κάτι για το οποίο ένας τηλεοπτικός οικονομικός αναλυτής θα υπέβαλε έκθεση ("Η μοχθηρία του Σκοτεινού Άρχοντα ανέβηκε στο υψηλότερο ποσοστό εδώ κι έξι χρόνια στο κλείσιμο του χρηματιστηρίου χθες..."). Είναι κατ'ουσίαν φαινόμενο της πλοκής, η κατάρρευση του φανταστικού κόσμου μέσα στη συμβολική πραγματικότητα.
Η Μέση Γη του Tolkien υποτίθεται πως είναι ένας αυτόνομα υπαρκτός φανταστικός κόσμος - όμως είναι ταυτόχρονα ο δικός μας κόσμος, στη δική του μακρινή ιστορία. Η αποψίλωση είναι μια διαδικασία απομάγευσης, ο αργός θάνατος της μαγείας και του θαύματος: αφού ο Σάουρον ηττάται, τα ξωτικά και οι μάγοι αφήνουν τη Μέση Γη προς τις Αθάνατες Γαίες, και το σκηνικό έχει στηθεί για την Εποχή των Ανθρώπων, στην οποία όλοι ζούμε ακόμα.
Αυτή η διαδικασία δεν είναι πολύ διαφορετική από την άνοδο της μηχανιστικής λογικής με τις κεφαλαιοκρατικές επαναστάσεις, το βιομηχανοποιημένο ξεκαθάρισμα με τα τέρατα και τα πνεύματα. Μακριά από αυστηρές διαχωριστικές γραμμές μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, η αποψίλωση ενσωματώνει τον κόσμο που γνωρίζουμε σε αυτόν της φαντασίας. Αποκαλύπτει πως η πραγματικότητα μας που τόσο αλόγιστα παραδεχόμαστε, είναι τόσο πλασμένη και ουσιαστικά φανταστική όσο και η Μόρντορ και το Σάιρ.
Κάτι πολύ διαφορετικό συμβαίνει με το GoT. Αρχικά, είναι απλά ένα ιστορικό δράμα σε μια άγνωστη γεωγραφική περιοχή. Υπάρχει ο υπαινιγμός του υπερφυσικού, όμως οι περισσότεροι χαρακτήρες φαίνεται να διατηρούν μια στάση σκεπτικιστικού Διαφωτισμού. Υπάρχουν κρανία δράκων στις αραχνιασμένες κρύπτες του Κινγκς Λάντινγκ, αλλά είναι μόνο κόκαλα, υπολείμματα μιας εποχής πριν η αποψιλωτική διαδικασία περιορίσει τα πάντα σε ένα παιχνίδι δύναμης και μόνο.
Όμως έπειτα συμβαίνει το αδιανόητο: η μαγεία αρχίζει να επιστρέφει. Καθώς πλησιάζει η νέα σεζόν έχουμε δει δράκους και δαίμονες, απρόσωπους άνδρες και θεούς της φωτιάς, ξωτικοειδή πλάσματα στα ιερά δέντρα και τους στρατούς των απέθαντων. Και σ'όλη αυτή την κοινωνική κατάρρευση, δεν είναι η ίδια η γη που βρίσκεται σε αποσύνθεση, παρά μάλλον οι καθησυχαστικές αναλήθειες για μια λογική κοινωνία.
Τα φανταστικά στοιχεία του παράλληλου κόσμου είναι ισχυρότερα από ποτέ: υπάρχει μια συνεχής διαδικασία αποψίλωσης. Όπως οι δυνάμεις του χρήματος φαίνονται έτοιμες να μετατρέψουν τον Σιδηρούν Θρόνο σε χορηγούμενο τουριστικό αξιοθέατο και να φυτέψουν σκοτεινούς σατανικούς μύλους ανάμεσα στους ιερούς δενδρώνες του παλιού Βορρά, όλες οι παλιές υπερφυσικές δυνάμεις έρχονται βρυχώμενες στη ζωή.
Προς το τέλος της τέταρτης σεζόν, η Σιδερένια τράπεζα προμηθεύει τον Στάνις μ'ένα τεράστιο δάνειο. Αντί να το χρησιμοποιήσει για να βαδίσει προς το Κινγκς Λάντινγκ, πηγαίνει στο τείχος για να υπερασπίσει τα βασίλεια των ανθρώπων ενάντια στους White Walkers.
Είναι ένα είδος κυριολεκτικής εκδήλωσης της διαδικασίας που ο Μαρξ περιγράφει στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο: η μπουρζουαζία πνίγει την ιερότητα,πετάει τα φωτοστέφανα, και υποβαθμίζει όλες τις μυστικιστικές αναφορές σε παγωμένο, λογικό νομισματικό υπολογισμό. Ο Μαρξ, ας θυμόμαστε, το εγκρίνει απόλυτα: πιστεύοντας πως το τέλος του καπιταλισμού έχει σχεδόν φτάσει, χρησιμοποιεί το Μανιφέστο για να τον επαινέσει και να τον θάψει την ίδια στιγμή.
Βέβαια, στην αρχή του Μανιφέστου, ο κομμουνισμός εμφανίζεται ως "φάντασμα" (στο πρώτο προσχέδιο ένα "τρομακτικό γκόμπλιν"). Ο Jacques Derrida περίφημα προσδιορίζει το φάντασμα, ή αυτό που επιστρέφει απ'τους νεκρούς (revenant), ως αυτό που επιστρέφει -είναι ο κομμουνισμός απλά η επιστροφή των μυστικιστικών δυνάμεων των αποτυχημένων επαναστάσεων του ύστερου μεσαίωνα, που με τη σειρά του παρασύρει την ψυχρή λογική της μπουρζουαζίας; Αυτή η ιδέα περιπλέκεται κι άλλο: ο Μαρξ συγκρίνει τους καπιταλιστές με "τον μάγο που δεν μπορεί πλέον να ελέγξει τις δυνάμεις του κάτω κόσμου τις οποίες κλήτευσε με τα ίδια του τα ξόρκια".
Ο καπιταλισμός είναι ένα τέρας περισσότερο ανεξέλεγκτο από ένα δράκο, και μια διαδοχή αστών οικονομολόγων έχουν προσπαθήσει και απέτυχαν να τον χαλιναγωγήσουν. Στο Κεφάλαιο, ο Μαρξ ξοδεύει κάποιο χρόνο συζητώντας τα δεόντως υπερφυσικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος: το ασώματο φάντασμα που είναι η ανταλλακτική αξία, ο αναποδογυρισμένος εφιάλτης του αυτόνομου προϊόντος.
Είναι μια διαδικασία που συμβαίνει αντίστροφα με την αποψίλωση της φανταστικής λογοτεχνίας - αντί να αφαιρέσει τη μαγεία αφήνοντας μας σ'ένα βαρετό μηχανιστικό σύμπαν, ξεφλουδίζει τη λογική από τα πράγματα για να μας δείξει ότι η μαγεία ποτέ δεν έφυγε. Η κατάληξη είναι ίδια: είναι δύσκολο να καταλήξουμε ποτέ στο ότι ο κόσμος μας είναι τελείως αληθινός.
Όπως στον Tlön του J.L. Borges, η επίδραση της αποψίλωσης στο GoT ήδη είναι εμφανής στον κόσμο μας. Περισσότερα νεογέννητα ονομάζονται Καλίσι παρά Μπέτσι, Ιμογένη ή Ναντίν. Νερντ που παλιά μιλούσαν μεταξύ τους Klingon τώρα περνάνε ώρες μαθαίνοντας Ντοθράκι ή Υψηλά Βαλυριανά. Σίγουρα δε θα περάσει πολύς καιρός πριν οι δικοί μας δράκοι αρχίσουν να εκκολάπτονται.
Προς το τέλος της τέταρτης σεζόν, η Σιδερένια τράπεζα προμηθεύει τον Στάνις μ'ένα τεράστιο δάνειο. Αντί να το χρησιμοποιήσει για να βαδίσει προς το Κινγκς Λάντινγκ, πηγαίνει στο τείχος για να υπερασπίσει τα βασίλεια των ανθρώπων ενάντια στους White Walkers.
Είναι ένα είδος κυριολεκτικής εκδήλωσης της διαδικασίας που ο Μαρξ περιγράφει στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο: η μπουρζουαζία πνίγει την ιερότητα,πετάει τα φωτοστέφανα, και υποβαθμίζει όλες τις μυστικιστικές αναφορές σε παγωμένο, λογικό νομισματικό υπολογισμό. Ο Μαρξ, ας θυμόμαστε, το εγκρίνει απόλυτα: πιστεύοντας πως το τέλος του καπιταλισμού έχει σχεδόν φτάσει, χρησιμοποιεί το Μανιφέστο για να τον επαινέσει και να τον θάψει την ίδια στιγμή.
Βέβαια, στην αρχή του Μανιφέστου, ο κομμουνισμός εμφανίζεται ως "φάντασμα" (στο πρώτο προσχέδιο ένα "τρομακτικό γκόμπλιν"). Ο Jacques Derrida περίφημα προσδιορίζει το φάντασμα, ή αυτό που επιστρέφει απ'τους νεκρούς (revenant), ως αυτό που επιστρέφει -είναι ο κομμουνισμός απλά η επιστροφή των μυστικιστικών δυνάμεων των αποτυχημένων επαναστάσεων του ύστερου μεσαίωνα, που με τη σειρά του παρασύρει την ψυχρή λογική της μπουρζουαζίας; Αυτή η ιδέα περιπλέκεται κι άλλο: ο Μαρξ συγκρίνει τους καπιταλιστές με "τον μάγο που δεν μπορεί πλέον να ελέγξει τις δυνάμεις του κάτω κόσμου τις οποίες κλήτευσε με τα ίδια του τα ξόρκια".
Ο καπιταλισμός είναι ένα τέρας περισσότερο ανεξέλεγκτο από ένα δράκο, και μια διαδοχή αστών οικονομολόγων έχουν προσπαθήσει και απέτυχαν να τον χαλιναγωγήσουν. Στο Κεφάλαιο, ο Μαρξ ξοδεύει κάποιο χρόνο συζητώντας τα δεόντως υπερφυσικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος: το ασώματο φάντασμα που είναι η ανταλλακτική αξία, ο αναποδογυρισμένος εφιάλτης του αυτόνομου προϊόντος.
Είναι μια διαδικασία που συμβαίνει αντίστροφα με την αποψίλωση της φανταστικής λογοτεχνίας - αντί να αφαιρέσει τη μαγεία αφήνοντας μας σ'ένα βαρετό μηχανιστικό σύμπαν, ξεφλουδίζει τη λογική από τα πράγματα για να μας δείξει ότι η μαγεία ποτέ δεν έφυγε. Η κατάληξη είναι ίδια: είναι δύσκολο να καταλήξουμε ποτέ στο ότι ο κόσμος μας είναι τελείως αληθινός.
Όπως στον Tlön του J.L. Borges, η επίδραση της αποψίλωσης στο GoT ήδη είναι εμφανής στον κόσμο μας. Περισσότερα νεογέννητα ονομάζονται Καλίσι παρά Μπέτσι, Ιμογένη ή Ναντίν. Νερντ που παλιά μιλούσαν μεταξύ τους Klingon τώρα περνάνε ώρες μαθαίνοντας Ντοθράκι ή Υψηλά Βαλυριανά. Σίγουρα δε θα περάσει πολύς καιρός πριν οι δικοί μας δράκοι αρχίσουν να εκκολάπτονται.
Τώρα μπορεί να είναι δυνατόν να εξηγήσουμε γιατί οι άνθρωποι απολαμβάνουν φανταστικές ιστορίες που συμβαίνουν σε κάποια εκδοχή της φεουδαρχικής κοινωνίας. Ο Mason προσπαθεί να κάνει το ίδιο, όμως το αποτέλεσμα δεν είναι πειστικό:
[Η φεουδαρχία] Συγκροτεί έτσι το ιδανικό τοπίο δραματοποίησης των κρυφών επιθυμιών των ανθρώπων που ζουν στον σύγχρονο καπιταλισμό...Παγιδευμένοι σε ένα σύστημα που βασίζεται στην λογική της οικονομίας, όλοι θέλουμε την εξουσία, τη δύναμη, να είμαστε κάτι μεγαλύτερο από το όριο της πιστωτικής μας κάρτας, ή της εργασιακής μας λειτουργίας.Έχουμε πιστωτές, θέλουμε βασιλιάδες. Μόνο που το Got συνεχώς υπονομεύει αυτή την ιδέα: οι βασιλιάδες του δεν είναι μόνο βίαιοι και ηλίθιοι αλλά και ανίσχυροι, προσπαθώντας να απομακρύνουν τους αρπακτικούς κεφαλαιοκράτες και τα μακάβρια τέρατα χτυπώντας τα χέρια τους πέρα δώθε, εντελώς αναποτελεσματικά. Είναι μια περίεργη λοξοδρόμηση στη γλώσσα της επιθυμίας και του άδηλου, ένα είδος "μανούβρας του Ζίζεκ" που φαίνεται να αναδεικνύει ένα επιχείρημα που έρχεται αντιμέτωπο με τα όρια του.
Η φεουδαρχική κοινωνία δεν ήταν στ' αλήθεια μεγαλειώδης, κι ο καπιταλισμός δεν είναι στην πραγματικότητα λογικός. Απλά η μεσαιωνική περίοδος ήταν η τελευταία φορά που τα μυστηριώδη πλάσματα που κρύβονταν στις σκοτεινές γωνιές της κοινωνίας ήταν γνωστά, με όνομα, και κατανοητά.
Τώρα, μακριά από το μαρξισμό, έχουν καλύψει τους εαυτούς τους γι' άλλη μια φορά σε αδιαπέραστη σκοτεινιά. Το διάβασμα των σελίδων με τα οικονομικά σε οποιαδήποτε εφημερίδα είναι απείρως πιο περίπλοκη εμπειρία από την αναζήτηση στα πιο απόκρυφα αρχαία βιβλία. Απολαμβάνουμε τη μεσαιωνική μυθοπλασία επειδή με κάποιο τρόπο βοηθά να εξηγήσουμε τον δικό μας στοιχειωμένο κόσμο.
Μπορεί επίσης να μας δώσει ελπίδα για το μέλλον. Μια δεόντως υλιστική ανάγνωση του Game of Thrones μπορεί να καταλήξει μόνο, απ'τη σκοπιά της ιστορικής αναγκαιότητας, στο ότι στην πέμπτη σεζόν οι White Walkers θα ορμήσουν μέσα απ'το Τείχος, οι δράκοι θα ελευθερωθούν από την ευερέθιστη βασίλισσά τους με το σύνδρομο του λευκού-μεσσία που μας έχει μπουχτίσει, παράξενα θαλάσσια τέρατα θα μετατρέψουν τις τράπεζες του Μπράαβος σε σωρούς από χαλίκια με ένα σάρωμα των τεράστιων πλοκαμιών τους, και όλοι θα ενωθούν με τον απλό κόσμο της χώρας για να εκθρονίσουν όλους τους πολεμοχαρείς υποκριτές, να λιώσουν τον Σιδερένιο Θρόνο σε κομμάτια τρακτέρ, και να χτίσουν μια καινούρια και καλύτερη κοινωνία.
Και ίσως μια μέρα, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όταν η μαρξιστική θεωρία δεν είναι πλέον απαραίτητη, οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν να λένε ο ένας στον άλλον φανταστικές ιστορίες που συμβαίνουν σ'αυτή την περίεργη και μυστηριώδη περίοδο, εποχή μοχθηρής μαγείας και συντριπτικής φτώχειας - τον εικοστό-πρώτο αιώνα.
Μπορεί επίσης να μας δώσει ελπίδα για το μέλλον. Μια δεόντως υλιστική ανάγνωση του Game of Thrones μπορεί να καταλήξει μόνο, απ'τη σκοπιά της ιστορικής αναγκαιότητας, στο ότι στην πέμπτη σεζόν οι White Walkers θα ορμήσουν μέσα απ'το Τείχος, οι δράκοι θα ελευθερωθούν από την ευερέθιστη βασίλισσά τους με το σύνδρομο του λευκού-μεσσία που μας έχει μπουχτίσει, παράξενα θαλάσσια τέρατα θα μετατρέψουν τις τράπεζες του Μπράαβος σε σωρούς από χαλίκια με ένα σάρωμα των τεράστιων πλοκαμιών τους, και όλοι θα ενωθούν με τον απλό κόσμο της χώρας για να εκθρονίσουν όλους τους πολεμοχαρείς υποκριτές, να λιώσουν τον Σιδερένιο Θρόνο σε κομμάτια τρακτέρ, και να χτίσουν μια καινούρια και καλύτερη κοινωνία.
Και ίσως μια μέρα, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όταν η μαρξιστική θεωρία δεν είναι πλέον απαραίτητη, οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν να λένε ο ένας στον άλλον φανταστικές ιστορίες που συμβαίνουν σ'αυτή την περίεργη και μυστηριώδη περίοδο, εποχή μοχθηρής μαγείας και συντριπτικής φτώχειας - τον εικοστό-πρώτο αιώνα.
Μετάφραση από το πρωτότυπο Εύα Καραναστάση
Σαν Επίμετρο
"...Ο Μαρξ πριν από τη φράση του ότι η θρησκεία «είναι το όπιο του λαού» έκανε την αναγνώριση ότι η θρησκεία μπορεί ταυτόχρονα να αποτελεί μια γλώσσα στην οποία οι άνθρωποι να μπορούν να μιλήσουν για την καταπίεση τους και να εκφράσουν τις επιθυμίες του να αντισταθούν σε αυτή:
«Το να υποφέρεις μέσα από τη θρησκεία είναι ταυτόχρονα η έκφραση της πραγματικής καταπίεσης αλλά και μια διαμαρτυρία απέναντι σε αυτήν. Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός ενός καταπιεσμένου όντος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου και η ψυχή των άψυχων συνθηκών. Είναι το όπιο του λαού.»
Ο Λένιν ήταν ξεκάθαρος ότι ήταν πολιτική αυτοκτονία το να επιμένεις οι εργάτες να εγκαταλείψουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις πριν οργανωθούν σε ένα επαναστατικό κόμμα. Αντίθετα, ενθάρρυνε τη στρατολόγηση θρησκευόμενων ανθρώπων. «Είμαστε απολύτως αντίθετοι με οποιαδήποτε επίθεση στα θρησκευτικά πιστεύω τους», έγραψε το 1909. Αυτούς που έκαναν κάτι τέτοιο τους αποκαλούσε νήπια του υλισμού..."
Σαν Επίμετρο
"...Ο Μαρξ πριν από τη φράση του ότι η θρησκεία «είναι το όπιο του λαού» έκανε την αναγνώριση ότι η θρησκεία μπορεί ταυτόχρονα να αποτελεί μια γλώσσα στην οποία οι άνθρωποι να μπορούν να μιλήσουν για την καταπίεση τους και να εκφράσουν τις επιθυμίες του να αντισταθούν σε αυτή:
«Το να υποφέρεις μέσα από τη θρησκεία είναι ταυτόχρονα η έκφραση της πραγματικής καταπίεσης αλλά και μια διαμαρτυρία απέναντι σε αυτήν. Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός ενός καταπιεσμένου όντος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου και η ψυχή των άψυχων συνθηκών. Είναι το όπιο του λαού.»
Ο Λένιν ήταν ξεκάθαρος ότι ήταν πολιτική αυτοκτονία το να επιμένεις οι εργάτες να εγκαταλείψουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις πριν οργανωθούν σε ένα επαναστατικό κόμμα. Αντίθετα, ενθάρρυνε τη στρατολόγηση θρησκευόμενων ανθρώπων. «Είμαστε απολύτως αντίθετοι με οποιαδήποτε επίθεση στα θρησκευτικά πιστεύω τους», έγραψε το 1909. Αυτούς που έκαναν κάτι τέτοιο τους αποκαλούσε νήπια του υλισμού..."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου